: માગશર : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૫૭ :
સોનગઢમાં આ વખતે અષ્ટાહનિકામાં “તેરહદ્વીપ પૂજન” વિધાનમાંથી
જંબુદ્વીપનું પૂજન ચાલતું હતું; તે સંબંધી સ્પષ્ટતા કરતાં ગુરુદેવે કહ્યું: “તેરહદ્વીપ પૂજન”
એટલે શું? શું તેરદ્વીપની પૂજા છે? કાંઈ દ્વીપની પૂજા નથી પણ તેમાં રહેલા–શાશ્વત
જિનમંદિરો તથા જિનપ્રતિમાની પૂજા છે. આ મધ્યલોકમાં અસંખ્યાત દ્વીપ–સમુદ્ર છે.
તેમાં શરૂઆતના ત્રણ દ્વીપ–પહેલો જંબુદ્વીપ, બીજો ધાતકીખંડદ્વીપ, ત્રીજો પુષ્કરદ્વીપ,
તથા ત્યારપછી આઠમો નંદીશ્વરદ્વીપ, અગિયારમો રુચક્રવરદ્વીપ ને તેરમો કુંડલવરદ્વીપ
–આ છ દ્વીપમાં કુલ ૪પ૮ શાશ્વતા જિનમંદિરો છે ને દરેક જિનમંદિરમાં ૧૦૮ રત્નમય
જિનબિંબો છે. આ રીતે ૧૩ દ્વીપ સુધીમાં આવેલા આ ૪૫૮ જિનમંદિરો તથા
જિનપ્રતિમાનું પૂજન કરવામાં આવે છે, એને ટૂંકમાં ‘તેરહદ્વીપ પૂજન’ કહ્યું. મધ્યલોકમાં
અસંખ્ય દ્વીપ–સમુદ્ર છે, પણ તેમાં તેરમા દ્વીપ સુધીમાં જ જિનમંદિરો છે, ત્યારપછીના
અસંખ્ય દ્વીપસમુદ્રોમાં જિનમંદિરો નથી. તથા ૧૩ દ્વીપમાંથી પણ છ દ્વીપમાં જ
જિનમંદિરો છે, બાકીના સાતમાં નથી. તેરદ્વીપના નામ તથા તેમાં આવેલા ૪પ૮ શાશ્વત
જિનમંદિરોની સંખ્યા નીચે પ્રમાણે છે–
(૧) જંબુદ્વીપ તેમાં જિનમંદિરો... ૭૮
(૨) ધાતકીખંડ દ્વીપ તેમાં જિનમંદિરો... ૧પ૮
(૩) પુષ્કરવર દ્વીપ તેમાં જિનમંદિરો... ૧૬૨
(૪) વારૂણીવર દ્વીપ તેમાં જિનમંદિરો નથી
(પ) ક્ષીરવર દ્વીપ તેમાં જિનમંદિરો નથી.
(૬) ધૃતવર દ્વીપ તેમાં જિનમંદિરો નથી.
(૭) ઈક્ષુવર દ્વીપ તેમાં જિનમંદિરો નથી
(૮) નંદીશ્વર દ્વીપ તેમાં જિનમંદિરો નથી..... પ૨
(૯) અરૂણવર દ્વીપ તેમાં જિનમંદિરો નથી.
(૧૦) અરૂણ–ઉદ્રભાસ દ્વીપ તેમાં જિનમંદિરો નથી.
(૧૧) કુંડલવર દ્વીપ તેમાં જિનમંદિરો... ૪
(૧૨) શંખવર દ્વીપ તેમાં જિનમંદિરો નથી.
(૧૩) રુચકવર દ્વીપ તેમાં જિનમંદિરો... ૪