: ૬૦ : આત્મધર્મ : માગશર : ૨૪૯૨
(૨) આનંદના વેદનથી સ્વને જાણતાં સમસ્ત પરને ભિન્ન જાણે
સમ્યગ્દર્શન થતાં અતીન્દ્રિય આનંદમય આત્માનું વેદન થયું, ત્યાં ધર્મી જાણે છે કે
આવો આનંદમય આત્મા જ હું છું, ને દેહ–રાગાદિ સમસ્ત પદાર્થો મારાથી ભિન્ન છે.
આમ સ્વ–પરનું ભેદજ્ઞાન થાય છે. આનંદનો જે સ્વાદ આવ્યો તે જ મારું સ્વરૂપ છે,
એમ પોતાના સ્વાદવડે પોતાને જાણે છે ને એ સિવાય સમસ્ત પદાર્થોને પોતાથી જુદા
જાણે છે. –આમ સમસ્ત પદાર્થોના ભેદને જાણી લ્યે છે. આથી અતીન્દ્રિય આનંદમય
આત્માનું સ્વસંવેદન થતાં સમસ્ત પદાર્થોને જાણી લે છે. સ્વ શું ને પર શું એનો ભેદ
જાણી લીધો ત્યાં બધું જણાઈ ગયું. સ્વને જાણતાં આનંદનું વેદન ભેગું થાય છે.
ગૃહસ્થમાં રહેલા સમ્યગ્દ્રષ્ટિને પણ સ્વ–પર સમસ્ત પદાર્થનું આવું જ્ઞાન હોય છે.
(૩) શ્રુતવડે લોકાલોકને જાણનારા આત્માને જાણતાં સર્વ જાણ્યું
આત્મા શ્રુતજ્ઞાનરૂપ સાધનવડે લોકાલોકને જાણે છે. તે શ્રુતજ્ઞાન આત્માથી જુદું
નથી. સમસ્ત શ્રુતજ્ઞાન શુદ્ધાત્મામાં સમાય છે; માટે સ્વસંવેદનથી જેણે શુદ્ધાત્માને જાણ્યો
તેણે લોકાલોકને જાણી લીધા–એમ કહ્યું. શ્રુતજ્ઞાન તો આત્મા છે. શ્રુતજ્ઞાનવડે
લોકાલોકને જાણવાની આત્માની તાકાત છે. આવા આત્માને ભાવશ્રુતવડે જાણતાં
સમસ્ત લોકાલોકનું જ્ઞાન તેમાં સમાઈ જાય છે.
(૪) સ્વસંવેદનના બળે કેવળજ્ઞાન થતાં લોકાલોક સાક્ષાત્ જણાશે
જેણે સ્વસંવેદનજ્ઞાનના બળે આત્માને જાણીને ઉપાદેય કર્યો તેને તેના
નિર્વિકલ્પધ્યાનવડે અલ્પકાળમાં કેવળજ્ઞાન થશે ને તે કેવળજ્ઞાનમાં લોકાલોક સાક્ષાત્
જ્ઞેયપણે ઝળકશે. સ્વસંવેદનજ્ઞાન અલ્પકાળમાં કેવળજ્ઞાનને બોલાવશે. ને કેવળજ્ઞાનમાં
લોકાલોક તો સહજપણે જ જણાશે.
આ રીતે શુદ્ધઆત્માને જાણતાં લોકાલોક જણાઈ જાય છે–એમ ચાર પ્રકારથી
જાણીને, નિજશુદ્ધાત્માની ભાવના કરવી–એ તાત્પર્ય છે. અને આવા શુદ્ધાત્માની ભાવના
કરવી–નિર્વિકલ્પ અનુભવ કરવો–તે જ સર્વ જિનશાસનનો સાર છે, એમ ભગવાન
કુંદકુંદસ્વામીએ સમયસારની ૧પમી ગાથામાં કહ્યું છે. અને મોટા મોટા આચાર્યોએ આ
વાત સંમત કરી છે.
ભગવાને જે દિવ્યધ્વનિમાં કહ્યું તે ઝીલીને ગણધરાદિ સન્તોએ શું કર્યું? કે
પોતાના શુદ્ધ આત્મતત્ત્વને ધ્યાવીને તેની ભાવનામાં લીન થયાં. આમાં આખું
જૈનશાસન સમાઈ જાય