: માહ : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૧૧ :
સાચો આત્મા
ક્યારે જણાય?
સાચો આત્મા કેવો છે તે જીવે કદી જાણ્યું નથી. સાચો
આત્મા એટલે આનંદસ્વભાવથી ભરેલો ભૂતાર્થ આત્મા, તેને
અંતર્મુખઅનુભૂતિવડે જાણે તો આનંદસહિત સમ્યકત્વાદિ થાય છે.
(પરમાત્મપ્રકાશ–પ્રવચન ગા. ૮૦)
જેની પરિણતિમાં પોતાના શુદ્ધઆત્માનું સ્વસંવેદન નથી તેની પરિણતિ કોઈ ને
કોઈ પ્રકારે વિષયકષાયોને આધીન વર્તે છે.
મૂઢ જીવ, ભિન્ન આત્માનો અજાણ, પોતામાં તો શરીરને જ આત્મા માને છે ને
એ જ રીતે સામા જીવમાં પણ શરીરને જ આત્મા માને છે, એટલે સામા આત્માની પણ
સાચી ઓળખાણ તેને થતી નથી. શરીરથી કે રાગથી જ્ઞાનીને ઓળખવા તે સાચી
ઓળખાણ નથી, જ્ઞાની તો જ્ઞાનપરિણતિવાળા છે. એ રીતે સર્વજ્ઞભગવાનને પણ ત્યારે
જ ખરેખર ઓળખાય છે કે જ્યારે પોતે ઈન્દ્રિયાતીત થઈને પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવને
અનુભવમાં લ્યે; રાગથી ને ઈન્દ્રિયોથી પાર પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવના અંતર્મુખ અનુભવ
વગર સામા સર્વજ્ઞદેવના આત્માને કે જ્ઞાનીના આત્માને ઓળખી શકાય નહિ. આ રીતે
જ્ઞાનીની કે કેવળીની સાચી ઓળખાણ જીવે કદી કરી નથી. બહિરાત્માને પોતામાં
દેહબુદ્ધિ હોવાથી બીજા આત્માઓને પણ તે દેહબુદ્ધિથી જ દેખે છે.
જુઓ, આમાં એ સિદ્ધાંત આવી ગયો કે પોતાના શુદ્ધ સ્વતત્ત્વને જાણીને ઉપાદેય
કર્યા વગર બીજાનું સાચું જ્ઞાન થતું નથી. અંતરની અનુભૂતિવડે જ સ્વતત્ત્વ ઉપાદેય
થાય છે. ઉપાદેય એટલે સર્વ પ્રકારે આરાધવા યોગ્ય; શ્રદ્ધાથી, જ્ઞાનથી, ચારિત્રથી સર્વ
પ્રકારે શુદ્ધ આત્મા જ સેવવા યોગ્ય છે, એટલે એનાથી ભિન્ન બીજા કોઈ ભાવ કોઈ
પ્રકારે સેવવા યોગ્ય નથી–એમ પણ તેમાં આવી ગયું.
આત્મવસ્તુ નિત્ય છે, તેમાં આનન્દ પણ નિત્ય છે. અસંખ્ય પ્રદેશી પહોળો
આત્મા સર્વ પ્રદેશે આનંદસ્વભાવથી ભરેલો છે. એમાં અંતર્મુખ થઈને તેને આરાધતાં
પર્યાયમાં તે આનંદ ઉલ્લસે છે. આવો શુદ્ધ આત્મા તે જ ભૂતાર્થ આત્મા છે, ને તેના
સેવનથી જ સમ્યગ્દર્શનાદિ થાય છે.