: માહ : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૩૩ :
(લેખાંક: ૯)
* * * * *
તત્ત્વરસિક જિજ્ઞાસુઓને પ્રિય, દશ
પ્રશ્ન–દશ ઉત્તરનો આ વિભાગ પૂ. ગુરુદેવ
પાસે થયેલ તત્ત્વચર્ચાઓમાંથી તેમજ
શાસ્ત્રોમાંથી તૈયાર કરવામાં આવે છે. –સં.
*
(૮૧) પ્રશ્ન:– જ્ઞાન અને જ્ઞેય બંનેનું ક્ષેત્ર સરખું છે?
ઉત્તર:– ના; જ્ઞાનના ક્ષેત્ર કરતાં જ્ઞેયનું ક્ષેત્ર અનંતગુણ અધિક છે. ‘જ્ઞાનનું ક્ષેત્ર
તો અસંખ્યપ્રદેશ છે ને જ્ઞેય તો અનંત પ્રદેશી લોકાલોક છે.
(૮૨) પ્રશ્ન:– નાના ક્ષેત્રમાં મોટું ક્ષેત્ર કઈ રીતે જણાય? જ્ઞાનનું ક્ષેત્ર તો નાનું
છે ને જ્ઞેયનું ક્ષેત્ર તો મહાન છે, તો નાના ક્ષેત્રવાળા જ્ઞાનમાં મોટા ક્ષેત્રવાળું જ્ઞેય કેવી
રીતે જણાય?
ઉત્તર:– જાણનારની એવી જ શક્તિ છે કે તે અનંત જ્ઞેયોને જાણી લ્યે છે. મોટા
જ્ઞેયને જાણવા માટે ક્ષેત્રથી મોટું થવાની જરૂર પડતી નથી. જ્ઞાનનું સામર્થ્ય વધતાં તેનું
ક્ષેત્ર પણ વધે એવો નિયમ નથી. નહિતર તો કેવળજ્ઞાન થતાં તે આત્મા લોકાલોકમાં
કયાંય સમાય જ નહિ. કેવળજ્ઞાનનું ક્ષેત્ર મર્યાદિત છે પણ તેનું ભાવસામર્થ્ય અમર્યાદિત
છે; તેથી પોતાના કરતાં અનંતગુણા મોટા ક્ષેત્રને પણ તે જાણી લ્યે છે. જેમ પોતે એક
હોવા છતાં અનંતા જ્ઞેયપદાર્થોને જાણી લ્યે છે, જેમ પોતે એક સમયનું હોવા છતાં
અનંતકાળને જાણી લ્યે