: ચૈત્ર : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૨૧ :
વસ્તુસ્વરૂપના સાચા જ્ઞાનથી એમ નક્કી થાય છે કે દરેક વસ્તુની પર્યાય તેના પોતાથી
થાય છે, વસ્તુ સત્ છે,–તો તેની પર્યાય તેનાથી હોય કે બીજાથી હોય? શું વસ્તુના
પરિણામના પ્રવાહની ધારા કોઈથી તૂટી શકે છે? નહિ, તોપછી વસ્તુના પરિણામને
બીજો કઈ રીતે કરે? કોઈ રીતે કરી શકે નહિ.
મારી પર્યાયનું કાર્ય મારું દ્રવ્ય કરે, મારી નિર્મળ પર્યાયની ધારારૂપે હું જ
પરિણમું,–એમ નક્કી કરતાં સ્વભાવસન્મુખ જોવાનું રહ્યું ને પર સાથે એકત્વબુદ્ધિની
મિથ્યા ભ્રાંતિ ટળી ગઈ. આમ વસ્તુસ્વરૂપના નિર્ણયથી મોક્ષમાર્ગ શરૂ થાય છે.–આ રીતે
જ વસ્તુસ્વરૂપ સધાય છે; આનાથી બીજી રીતે માનવા જાય તો તેમાં વિપરીતતા છે.
રાગદ્વેષ પરને કારણે નથી, તેમજ તે શુદ્ધસત્તારૂપ વસ્તુ પણ નથી, એક ક્ષણિક
અશુદ્ધપરિણતિ છે, ને તે ટળી શકે છે. જેમ જીવદ્રવ્ય શુદ્ધસત્તાસ્વરૂપ વિદ્યમાન વસ્તુ છે, તે કદી
ટળે નહિ, તેમ રાગ દ્વેષ કાંઈ દ્રવ્યની જેમ સત્તારૂપ નથી, એ તો ક્ષણપૂરતા પરિણામ છે. જીવ
પોતાના શુદ્ધદ્રવ્યની સન્મુખ થઈને સ્વભાવરૂપ પરિણમે ત્યાં રાગદ્વેષ મટી જાય છે. અને આમ
થવાનું સુગમ છે, કાંઈ મુશ્કેલ કે અશક્્ય નથી. जीव जो अपने स्वभावरूप परिणमे तो
रागद्वेष सर्वथा मिटे। ऐसा होना सुगम है, कुछ मुश्किल नहीं है। ભૂતાર્થરૂપ જે સ્વભાવ
તેના આશ્રયે અભૂતાર્થ એવી અશુદ્ધપરિણતિ મટે છે ને શુદ્ધપરિણતિ થાય છે.
અરે, હજી તો પરદ્રવ્ય પરિણતિને કરે, ને જીવ પરદ્રવ્યની પરિણતિને કરે, એવી
વિપરીતબુદ્ધિમાં અટક્યો તે જીવ સ્વભાવનો આશ્રય ક્્યારે કરે? સ્વ–પરની એકતાબુદ્ધિ
પણ નથી છોડતો તે અંદરમાં સ્વભાવ અને વિભાવ વચ્ચેનું સૂક્ષ્મ પૃથક્કરણ કઈ રીતે
કરશે? ભાઈ તું રાગદ્વેષ અશુદ્ધતારૂપે પરિણમી રહ્યો છે તેને બદલે શુદ્ધતારૂપે પરિણમ,
તો કોણ તને રોકે છે? કોઈ તને રોકતું નથી. તો શા માટે પરનો દોષ કાઢે છે?–માટે કહે
છે કે–સંસાર અવસ્થામાં જીવદ્રવ્ય રાગદ્વેષમોહાદિ અશુદ્ધ ચેતનારૂપ પરિણમે છે, તે
ખરેખર વસ્તુસ્વરૂપ વિચારતાં જીવનો પોતાનો દોષ છે, કર્મ વગેરે પુદ્ગલનો તો તેમાં
કાંઈ દોષ નથી. અજ્ઞાનથી અશુદ્ધતારૂપ પરિણમે છે તેને બદલે પોતે શુદ્ધપરિણતિરૂપ
પરિણમે ને શુદ્ધસ્વરૂપનો અનુભવ કરે તો કોણ તેને રોકે છે? કોઈ રોકતું નથી. તેમ
અશુદ્ધતારૂપ પરિણમતાં કોઈ જીવને બીજું કોઈ અશુદ્ધપણે પરિણમાવતું નથી; શુદ્ધતામાં
બીજાનો જરાય ટેકો નથી તેમ અશુદ્ધતામાં બીજાનો જરાય અપરાધ નથી. શુદ્ધતામાં કે
અશુદ્ધતામાં જીવ પોતે જ સ્વયં પરિણમે છે. પણ આવો વસ્તુસ્વભાવ જેણે નક્કી કર્યો
તેને તો સ્વદ્રવ્ય તરફના ઝુકાવથી શુદ્ધતારૂપ પરિણમન શરૂ થઈ જ જાય છે.
એમ વિદિત થાઓ કે, જીવ રાગાદિ અશુદ્ધતારૂપે પરિણમે છે તે જીવનો જ દોષ
છે, પુદ્ગલદ્રવ્યનો દોષ નથી. માટે મોહાદિ અશુદ્ધપરિણતિનો નાશ થાઓ, ને ‘હું શુદ્ધ
ચૈતન્ય છું’–એમ સ્વભાવનો અનુભવ કરો.