: ૨૨ : આત્મધર્મ : ચૈત્ર : ૨૪૯૨
જુઓ, અહીં સ્પષ્ટ જાહેર કરે છે કે, જીવ અજ્ઞાન ભાવે અશુદ્ધતારૂપ થાય છે તે
અશુદ્ધતામાં, જ્ઞાનાવરણાદિ કર્મના ઉદયનો કે શરીર–મન–વચનનો કે પાંચ ઈન્દ્રિયની
ભોગસામગ્રી વગેરે અનેક સામગ્રીનો એ કોઈનો તો જરાક થોડોક પણ વાંક નથી. વાંક
જીવના અજ્ઞાનનો જ છે. અજ્ઞાન છોડીને પોતે પોતાના શુદ્ધસ્વરૂપનો અનુભવ કરતાં
જીવને અશુદ્ધતા થતી નથી. શુદ્ધસ્વરૂપના અનુભવથી શુદ્ધ– પરિણતિ થાય છે ને
અશુદ્ધપરિણતિ ટળે છે.
અશુદ્ધતા કેમ થઈ?
કે શુદ્ધઆત્માનો અનુભવ ન કર્યો તેથી અશુદ્ધતા થઈ.
તે અશુદ્ધતા કેમ ટળે?
કે શુદ્ધ આત્માનો અનુભવ કરવાથી તે અશુદ્ધતા ટળે.
‘હું તો શુદ્ધ જ્ઞાન છું’ એવા અનુભવ વડે ધર્મી જીવ અશુદ્ધતાને અસ્ત કરે છે.
અશુદ્ધતાનું મૂળકારણ અજ્ઞાન છે; જ્ઞાન થતાં તેનો અસ્ત થઈ ગયો.
જેમ પરદ્રવ્ય જીવને અંશમાત્ર દોષ કરાવતું નથી, તેમ વાણી–ઈન્દ્રિયો–શરીર કે
બહારની સામગ્રી તે કોઈ પર દ્રવ્ય જીવને અંશમાત્ર ગુણ ઉપજાવતું નથી. વાણી
આત્માને જ્ઞાન ઉપજાવે, કે નિંદાના શબ્દો આત્માને દ્વેષ ઉપજાવે–એમ જરાપણ નથી.
ધર્મી તો જાણે છે કે અહા, મારો આનંદ મારી પાસે મારામાં જ છે; બીજો કોઈ
મને આનંદ આપવા સમર્થ નથી, કે બીજો કોઈ મારો આનંદ લૂંટવા સમર્થ નથી. કોઈ
પ્રતિકૂળ સંયોગ આવીને મારા સ્વાનુભવના આનંદને લૂંટી જાય–એમ બની શકે નહિ, ને
કોઈ અનુકૂળ સંયોગ આવીને મને આનંદ આપી શકે એમ પણ બની શકે નહિ જુઓ,
આ સમ્યક્ અભિપ્રાયમાં સ્વભાવતરફના જોરથી વીતરાગતા ઘૂંટાય છે. આ જગતમાં
કોઈ અનુકૂળ સંયોગ મને લલચાવીને રાગ ઉપજાવે, કે પ્રતિકૂળ સંયોગ મને ડરાવીને
દ્વેષ ઉપજાવે એવું છે જ નહિ મારા પરિણામનો દોર મારા જ હાથમાં છે. મારા
પરિણામનો દોર પરના હાથમાં નથી; મારા જેવા પરિણામ હું કરું તેવા થાય.
પ્રશ્ન:– વિકાર કર્મનો ઉદય કરાવે, પણ તેને આત્માનો ન માનવો–એ વાત બરાબર છે?
ઉત્તર:– એ બરાબર નથી. કર્મ જીવને વિકાર કરાવે–એ વાત સાચી નથી. કર્મે
જીવને વિકાર કરાવ્યો–એમ જેણે માન્યું તેને તો જીવના પરિણામ અને કર્મના પરિણામ
એકમેક માન્યા, એટલે બે દ્રવ્યમાં એકતાબદ્ધિ થઈ, એટલે તેને તો ભેદજ્ઞાન જ ન રહ્યું.
જીવ મોહથી જ્યાં પરદ્રવ્યને પોતાનું માનીને અનુભવે ત્યાં તેને રાગદ્વેષમોહરૂપ અશુદ્ધ
પરિણતિ થતાં કોણ રોકે?
પ્રશ્ન:– ઘણીવાર શાસ્ત્રમાં પણ કર્મના ઉદયથી વિકાર થવાનું કહ્યું છે ને?
ઉત્તર:– એ નિમિત્તનું કથન છે. વિકાર જીવના શુદ્ધ સ્વરૂપના આશ્રયે ન થાય, તેથી