: ચૈત્ર : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૨૭ :
“તો શું સમ્યગ્દ્રષ્ટિ અધ્યાત્મના જ વિચારમાં રહેતા હશે? શું બંધપધ્ધત્તિના
વિચાર જ તેમને આવતા નહિ હોય?” એમ કોઈને પ્રશ્ન ઊઠે તો તેનું સમાધાન કરતાં
કહે છે કે–
જ્યારે જ્ઞાતા કદાચિત બંધપધ્ધતિનો વિચાર કરે ત્યારે તે જાણે કે આ બંધપદ્ધતિથી
મારું દ્રવ્ય અનાદિકાળથી બંધરૂપ ચાલ્યું આવ્યું છે; હવે એ પધ્ધતિનો મોહ તોડીને વર્ત.
આ પધ્ધતિનો રાગ પૂર્વની જેમ હે નર! તું શા માટે કરે છે?–આમ ક્ષણમાત્ર પણ
બંધપધ્ધતિને વિષે તે મગ્ન થાય નહિ. તે જ્ઞાતા પોતાનું સ્વરૂપ વિચારે, અનુભવે, ધ્યાવે
ગાવે, શ્રવણ કરે, તથા નવધાભક્તિ, તપ–ક્રિયા એ પોતાના શુધ્ધસ્વરૂપની સન્મુખ થઈને
કરે,–એ જ્ઞાતાનો આચાર છે. એનું જ નામ મિશ્રવ્યવહાર છે.”
જુઓ, આ સાધક જીવનો વ્યવહાર ને એની વિચારશ્રેણી! એને સ્વભાવનો
કેટલો રંગ છે! વારંવાર એનો જ વિચાર, એનું જ મનન, એના જ ધ્યાન–અનુભવનો
અભ્યાસ, એનાં જ ગુણગાન ને એનું શ્રવણ, સર્વ પ્રકારે એની જ ભક્તિ; જે કાંઈ
ક્રિયામાં પ્રવર્તે છે તેમાં સર્વત્ર શુધ્ધસ્વરૂપની સન્મુખતા મુખ્ય છે. એના વિચારમાં પણ
સ્વરૂપના વિચારની મુખ્યતા છે, તેથી કહ્યું કે “જ્ઞાતા” કદાચિત’ બંધપદ્ધત્તિનો વિચાર
કરે”....ત્યારે પણ તેનાથી છૂટવાના જ વિચાર કરે છે. અજ્ઞાની તો બધુંય રાગની
સન્મુખતાથી કરે છે, શુદ્ધસ્વરૂપની સન્મુખતા તેને નથી. તે કર્મબંધન વગેરેના વિચાર
કરે તો તેમાં જ મગ્ન થઈ જાય છે ને અધ્યાત્મ તો એકકોર રહી જાય છે. અરે ભાઈ
એવી બંધપદ્ધત્તિમાં તો અનાદિથી તું વર્તી જ રહ્યો છે.....હવે તો એનો મોહ છોડ.
અનાદિથી એ પદ્ધત્તિમાં તારું જરાય હિત ન થયું, માટે એનો મોહ તોડીને હવે તો
અધ્યાત્મપદ્ધતિ પ્રગટ કર. જ્ઞાનીએ તે તેનો મોહ તોડયો જ છે ને અધ્યાત્મપદ્ધતિ કરી
છે, પણ હજી રાગની કંઈક પરંપરા બાકી છે તેને અધ્યાત્મની ઉગ્રતા વડે છેદવા માંગે છે.
એટલે રાગની પદ્ધત્તિમાં તે એકક્ષણ પણ મગ્ન થતો નથી.–જુઓ, આ મોક્ષના સાધકની
દશા! તું રુચતાં જગતની રુચિ આળસે સૌ’...શુદ્ધઆત્મારૂપ સમયસારની જ્યાં રુચિ
થઈ ત્યાં પરભાવની રુચિ રહે નહિ; અરે, જગત આખાની રુચિ છૂટી જાય. જેને
અંશમાત્ર પણ રાગની રુચિ રહે તેના પરિણામ ચૈતન્ય તરફ વળી શકે નહિ, ને
મોક્ષમાર્ગને તે સાધી શકે નહિ.
રાગની રુચિ છોડીને ધર્મી જીવ ચૈતન્યના પ્રેમમાં એવો મગ્ન છે કે વારંવાર તેનું જ
સ્વરૂપ વિચારે છે, ઉપયોગને ફરીફરી આત્મા તરફ વાળે છે, ક્્યારેક નિર્વિકલ્પ અનુભવ
કરે છે, એકાગ્રતાથી એને ધ્યાવે છે. ‘ચેતનરૂપ અનુપ અમૂરત.....સિદ્ધસમાન સદા પદ
મેરો’–એમ સિદ્ધ જેવા નિજસ્વરૂપનો અનુભવ કરે છે; એની વાત સાંભળતાં પણ તે
ઉત્સાહિત થાય છે. એનાં ગુણગાન ને મહિમા કરતાં તે ઉલ્લસિત થાય છે. અહા, મારી