: ૪૨ : આત્મધર્મ : ચૈત્ર : ૨૪૯૨
ઉત્તર:– બંધનાં પાંચ કારણો મિથ્યાત્વ, અવ્રત, પ્રમાદ, કષાય ને યોગ–કહ્યાં છે,
પણ શરીરાદિ જડને તો ક્્યાંય બંધનું કારણ કહ્યું નથી; એ જ રીતે,
મોક્ષનું કારણ વર્ણવતાં ‘સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર’ ને જ મોક્ષમાર્ગ કહ્યો
છે, એ સિવાય જડની કોઈ ક્રિયાને તો મોક્ષમાર્ગ કહ્યો નથી; તેમજ
શુભરાગ ઉદયભાવ છે તેને પણ મોક્ષમાર્ગ કહ્યો નથી. આ રીતે
આત્માના ઊંધા કે સવળા ભાવ જ બંધ કે મોક્ષનું કારણ છે; શરીરની
ક્રિયા વગેરે પરદ્રવ્ય આત્માને બંધનું કે મોક્ષનું કારણ નથી; શુભરાગાદિ
ઉદયભાવ તે પણ મોક્ષનું કારણ નથી.
(૯૪) પ્રશ્ન:– સ્વઘરમાં પ્રવેશ થતાં શું થાય?
ઉત્તર:– સમ્યક્ત્વરૂપી દરવાજા વડે હું મારા સ્વરૂપ–ઘરમાં પ્રવેશ કરું ત્યાં પરમ
આનંદનો અનુભવ છે ને અચિંત્ય નિજનિધાનની પ્રાપ્તિ છે. સ્વઘરમાં
પ્રવેશ વગર સુખ થાય નહિ. સ્વઘરની બહાર પરભાવોમાં કદી કિંચિત્
સુખ મળે નહિ. હે જીવ! અચિંત્યવૈભવથી ભરેલું તારું ઘર સન્તો તને
બતાવે છે, તું સમ્યક્શ્રદ્ધારૂપી દરવાજા વડે તેમાં પ્રવેશ કર....તને પરમ
આનંદ થશે.
(૯પ) પ્રશ્ન:– આત્માના આનંદનો રસ કેવો છે?
ઉત્તર:– ચૈતન્યના આનંદના રસ પાસે ધર્મી જીવને જગતના બધા વિષયોમાંથી
રસ ઊડી ગયો છે; અજ્ઞાની પોતાના શાંત અનાકુળ ચૈતન્યરસના
આનંદ–સ્વાદને ભૂલીને બાહ્યવિષયોમાં સુખ માનીને લયલીન થયો છે;
રાગની રમતમાં તે આત્માના વૈભવને લૂંટાવી નાંખે છે. ભાઈ!
ચૈતન્યના આનંદમાં કેવી મજા છે! તે તો એકવાર જો. અહા, ચૈતન્યના
આનંદની મજા!–જેની જગતમાં અજ્ઞાનીને ખબર પણ નથી;–રાગવડે જે
લક્ષગત થઈ શકતો નથી;–આવો આનંદ તારામાં જ ભરેલો છે, તેનો તું
રસિલો થા....ને જગતનો રસ છોડ.
(૯૬) પ્રશ્ન:– ધર્માત્માની અનુભૂતિ કેવી છે?
ઉત્તર:– ધર્મી સ્વસન્મુખ પરિણામ વડે શુદ્ધાત્માને અનુભવે છે; તે વર્તમાન
પરિણામમાં તેને ભૂતકાળની અશુદ્ધતાનું પ્રતિક્રમણ વર્તે છે, તે જ
પરિણામમાં વર્તમાન અશુદ્ધતાના અભાવરૂપ આલોચના છે ને તે જ
પરિણામમાં ભવિ–