: ચૈત્ર : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૪૩ :
ષ્યની અશુદ્ધતાનું પ્રત્યાખ્યાન છે આમ સ્વસન્મુખ અનુભવમાં એકાગ્ર
થયેલા એક સમયના પરિણામમાં ત્રણકાળની અશુદ્ધતાનો ત્યાગ વર્તે છે,
ને ત્રિકાળી શુદ્ધસ્વભાવનું તેમાં ગ્રહણ છે. –આવો શુદ્ધાત્માનો અનુભવ
સમ્યગ્દ્રષ્ટિને હોય છે. તે અનુભવને જ્ઞાનચેતના કહે છે. આ
જ્ઞાનચેતનામાં આઠે કર્મોનો ને તેનાં ફળનો અભાવ છે. જ્ઞાનચેતનાએ
અંતરમાં શુદ્ધાત્માને જોયો છે ને તે તરફ તે વળી છે. એટલે તેમાં જ
એકતા કરીને ‘આ હું’ એમ શુદ્ધાત્માને હું–પણે ચેતે છે, ‘વિકાર તે હું’
એમ તે જ્ઞાનચેતના અનુભવતી નથી.–આથી ધર્માત્માની અનુભૂતિ હોય
છે. શુદ્ધસ્વભાવને સ્પર્શતી ને પરભાવને પૃથક્ રાખતી ધર્માત્માની આવી
અનુભૂતિ તે મોક્ષમાર્ગ છે.
(૯૭) પ્રશ્ન:– આ શરીર આત્માને રાગદ્વેષ કરાવે છે–એ વાત સાચી?
ઉત્તર:– ના; કોઈ પણ પરદ્રવ્ય આત્માને રાગદ્વેષ કરાવે નહિ. શરીર તો આત્માને
રાગદ્વેષ નથી કરાવતું, ને મોહાદિ દ્રવ્યકર્મ પણ આત્માને રાગદ્વેષ કરાવતું
નથી; પોતાની પરિણામશક્તિથી વિભાવમાં પરિણમતું જીવદ્રવ્ય પોતે જ
રાગદ્વેષરૂપે પરિણમે છે; પોતે સ્વયં વિભાવરૂપ ન પરિણમે તો પરદ્રવ્ય
કાંઈ બળાત્કારથી જીવને રાગાદિરૂપે પરિણમાવતું નથી. જીવની ત્રિકાળી
શક્તિમાં વિકાર નથી એટલે વિકાર કરવાનો સ્વભાવ નથી, પણ
પર્યાયમાં તો પોતાના પરિણામની શક્તિથી જ વિકારરૂપે પરિણમે છે.
આ વિકાર પરિણામની શક્તિ પર્યાયપૂરતી એકેક સમયની છે. તે વિકાર
નથી તો શુદ્ધ શક્તિમાંથી આવ્યો, કે નથી પરદ્રવ્યે કરાવ્યો; તે–તે
સમયની પર્યાયમાં તેવી પરિણામશક્તિથી વિકાર થયો છે–એમ જાણવું.
(૯૮) પ્રશ્ન:– વિકાર પોતાની પર્યાયમાં તે સમયની પરિણામશક્તિથી જ થાય છે. એમ
જાણવાથી શું ફાયદો?
ઉત્તર:– પ્રથમ તો પરદ્રવ્ય વિકાર ન કરાવે, એટલ પર઼દ્રવ્ય મને રાગદ્વેષ કરાવે
એવી મિથ્યાબુદ્ધિ છૂટી જાય છે; તથા વિકાર શુદ્ધસ્વભાવશક્તિમાં નથી
પણ પર્યાયની તેવી લાયકાતથી છે, એટલે, વિકાર જેટલો જ હું એવી
પર્યાયબુદ્ધિ છૂટી જાય છે, વિકારના કાળે પણ વિકારથી પાર એવું
પોતાનું શુદ્ધતત્ત્વ દ્રષ્ટિમાં રહ્યા કરે છે; આ રીતે શુદ્ધસ્વભાવની
સન્મુખતાથી સમ્યક્ત્વાદિનું પરિણમન થયા કરે છે,–એ અપૂર્વ લાભ છે.
ને જે પરદ્રવ્ય વિકાર કરાવે