: ભાદરવો : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૨૩ :
ઉપશમરસનતરત પ્રવચન
હે જીવ! તારા ઉપશમાદિ પરિણામ તારા સ્વદ્રવ્યના આશ્રયે જ થાય છે; એ
પરિણામ તારા જ છે, કોઈ બીજાના નથી ને બીજાના આશ્રયે થતા નથી. તારું
સમ્યગ્દર્શન તારા દ્રવ્યના આશ્રયે છે, કોઈ બીજાના આશ્રયે નથી, તારું કેવળજ્ઞાન તારા
દ્રવ્યના આશ્રયે છે, કોઈ બીજાના આશ્રયે નથી. અને રાગદ્વેષાદિ પરિણામ પણ તારા
પોતાથી કરેલા છે, કોઈ બીજાએ કરાવેલા નથી.
અહા, આવી સ્વાધીન વસ્તુ વ્યવસ્થા,–કોઈ વસ્તુનો બીજી વસ્તુમાં જરાપણ
પ્રવેશ જ જ્યાં નથી, બહાર ને બહાર જ રહે છે, ત્યાં એક વસ્તુ બીજી વસ્તુને શું કરે?
દરેક વસ્તુમાં અનંત શક્તિઓ પ્રકાશમાન છે, પરંતુ વસ્તુની તે શક્તિઓ તે
વસ્તુમાં જ રહે છે, અન્ય વસ્તુમાં જરા પણ જતી નથી. ચૈતન્યના સમ્યગ્દર્શનાદિ
પરિણામ થાય તે ચૈતન્યમાં જ રહે છે, બહાર જતા નથી. એ જ રીતે રાગાદિ પરિણામ
થાય તે પણ પોતાનામાં જ રહે છે; તે કાંઈ પરમાં જતા નથી કે પરનું કાંઈ સુધારે–
બગાડે! પુદ્ગલકર્મવગેરેના પરિણામ પુદ્ગલમાં જ રહે છે, તે જીવમાં જરા પણ પ્રવેશતા
નથી; એટલે તે જીવને શું કરે? કર્મો જીવની બહાર જ રહે છે, જીવના પરિણામમાં તે
કાંઈ જ કરતાં નથી.
જીવ નથી કર્મોમાં કાંઈ કરતો, કે કર્મ નથી જીવમાં કાંઈ કરતું.
કર્મો જીવમાં પ્રવેશતાં નથી, જીવના પરિણામ કર્મમાં પ્રવેશતા નથી.
જીવના બધાય પરિણામ સદાય જીવના આશ્રયે જ થાય છે, કેમકે પરિણામ
પોતાના પરિણામીના આશ્રયે જ થાય છે. અરે, પરિણામ બીજા પરિણામના આશ્રયે
પણ નથી તો પછી પરના આશ્રયે થાય તે વાત તો ક્યાં રહી? માટે ભાઈ! દ્રષ્ટિ મુક
તારા દ્રવ્ય ઉપર! તારા દ્રવ્ય ઉપર દ્રષ્ટિ મુકતાં તારો આત્મા પોતે જ નિર્મળ પરિણામરૂપે
પરિણમી જશે.
વસ્તુ ક્ષણે ક્ષણે પરિણમ્યા તો કરે જ છે, પરિણામ વગર એક ક્ષણ પણ જતી
નથી. સ્વદ્રવ્ય ઉપર દ્રષ્ટિ કરીને પરિણમતો આત્મા સમ્યગ્દર્શનાદિ નિર્મળ પરિણામે
પરિણમે છે. ને સ્વદ્રવ્યને ભૂલીને પર ઉપર દ્રષ્ટિ કરીને પરિણમતો આત્મા અજ્ઞાનભાવે
પરિણમે છે. તે