: ૩૮ : આત્મધર્મ : કારતક : ૨૪૯૩
પાંડવ અને કૌરવ વચ્ચે યુદ્ધના ભણકારા વાગ્યા...બંને પોતપોતાના પક્ષમાં
રાજાઓની મદદ મેળવવા પ્રયત્ન કરવા લાગ્યા. કૌરવોને થયું કે આપણે શ્રીકૃષ્ણ મહારાજની
મદદ લઈએ; પાંડવોને પણ એમ જ થયું; કૌરવો તરફથી દુર્યોધન ને પાંડવો તરફથી અર્જુન,
એ બંને એકસાથે શ્રીકૃષ્ણ પાસે મદદ લેવા પહોંચ્યા. શ્રીકૃષ્ણ સૂતા હતા; દુર્યોધન તેમના
મસ્તક સમીપ બેઠો, અર્જુન પગ પાસે બેઠો. જાગતાંવેંત શ્રીકૃષ્ણની દ્રષ્ટિ અર્જુન ઉપર પડી,
ને તેને આવવાનું કારણ પૂછયું, ત્યારે દુર્યોધન કહે છે કે પહેલાં હું આવ્યો છું, માટે આપની
મદદ માગવાનો પહેલાં મારો હક્ક! ત્યારે શ્રીકૃષ્ણ કહે છે કે મારી નજર તો અર્જુન ઉપર
પહેલાં પડી હતી. છતાં તમે બંને માંગો–એક તરફ હું એકલો, ને બીજી તરફ મારું બધું લશ્કર
તથા સાધનસામાગ્રી!–તેમાં પણ હું પોતે તો હથિયાર ઉપાડવાનો નથી.–તો તમે બંને પસંદગી
કરી લ્યો.
દુર્યોધન કહે છે–મને સાધનસામગ્રી આપો; (મારે કૃષ્ણનું કામ નથી!)
અર્જુન કહે છે–મારે તો આપ કૃષ્ણ એક જ બસ છો; આપનો સાથ મળે પછી બીજી
કોઈ સાધનસામગ્રીની મારે જરૂર નથી. જુઓ, દુર્યોધને તો સાધનસામગ્રી માંગી, ને અર્જુને
કૃષ્ણની બુદ્ધિને પસંદ કરી; અંતે લડાઈ થઈ તેમાં દુર્યોધન હાર્યો ને અર્જુન જીત્યો.
મહાભારતની વાત પૂરી થઈ.
આ દ્રષ્ટાંત ઉપરથી જ્ઞાની અને અજ્ઞાનીની વાત સમજાવતાં ગુરુદેવ કહે છે કે–
દુર્યોધન જેવો દુર્બુદ્ધિ અજ્ઞાની તો એકલી બાહ્યસામગ્રીને માંગે છે. પાંચ ઈન્દ્રિયો તથા
અનેકવિધ સંકલ્પો–વિકલ્પો એવી જે વ્યવહારની સાધનસામગ્રી તેના વડે જ અજ્ઞાની મોક્ષને
સાધવા માંગે છે, પણ શ્રીકૃષ્ણ જેવો બળવાન એવો જે એક આત્મસ્વભાવ તેને તે ભૂલી જાય
છે; એટલે તે મોહને જીતી શકતો નથી પણ પરાશ્રિતભાવને લીધે હારી જાય છે.
અર્જુન જેવો વિવેકી જ્ઞાની તો કહે છે કે, શ્રીકૃષ્ણ જેવો સામર્થ્યવાન મારો જે
એકત્વસ્વભાવ, તેનું એકનું જ અવલંબન મને બસ છે; અનંત શક્તિસંપન્ન ચૈતન્ય
સ્વભાવનું અવલંબન છે તો બીજી કોઈ સાધનસામગ્રીની (વિકલ્પની કે સંયોગની) મદદની
મારે જરૂર નથી. સ્વભાવના એકના જ અવલંબને મોહને જીતીને હુંં મારા નિજગુણનો વૈભવ
પ્રાપ્ત કરીશ. તે સાધક સ્વાશ્રયભાવવડે મોક્ષને સાધે છે...વિજયવંત થાય છે.
વિવેકબુદ્ધિવડે અનંત શક્તિસંપન્ન એવા પોતાના એકત્વસ્વભાવનું અવલંબન કરવું,
ને બાહ્ય સાધનસામગ્રીના અવલંબનની બુદ્ધિ છોડવી–એવો આ આધ્યાત્મિક મહાભારતનો
સાર છે. (પ્રવચનમાંથી)