છે, અશુભભાવો કર્યા છે ને શુભ પણ કર્યા છે, પણ તેનાથી કિંચિત્ સુખ પામ્યો નથી.
દેહથી ભિન્ન ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્મા આનંદથી ભરેલો છે, અનંત ગુણરૂપી રત્નોથી ભરેલો
ચૈતન્યરત્નાકર છે. આવો આત્મા પોતે જ છે; પણ અજ્ઞાનથી ચાર ગતિમાં રખડતાં માથે
શું–શું વીત્યું એની એને ખબર નથી.
ઈન્દ્રિયો કે રાગ તે આત્માનું સ્વરૂપ નથી; ઈન્દ્રિયો અને રાગથી પાર એવું
અતીન્દ્રિયજ્ઞાન તે જ આત્માનું સ્વરૂપ છે, ને તેના વડે જ સ્વસંવેદનથી આત્મા જણાય
છે.
– રાગ પોતે પોતાને પણ નથી જાણતો, ને પરને પણ નથી જાણતો.
– રાગને ‘આ રાગ છે’ એમ બીજો જાણે છે, પણ રાગ પોતે તે નથી જાણતો કે
પરંતુ આત્માને પોતે પોતાને જાણવા માટે કોઈ બીજાની જરૂર નથી પડતી, કેમકે પોતે જ
જાણનાર એવો રાગ, –એ બંનેને ભિન્નતા છે. ચેતનસ્વરૂપ આત્માનાં કિરણ તો
જ્ઞાનરૂપ છે, રાગમાં ચેતવાનો અભાવ છે, તેનામાં ચેતનપણું નથી, તેથી તે અચેતન છે,
ચેતનથી ભિન્નછે.
આત્માનું ઝરણું તો આનંદરૂપ છે, આત્માના ઝરણામાં આકુળતા ન હોય.
આત્મા હું છું
–એવું ભેદજ્ઞાન કરવું તે બંધનથી છૂટવાનો ઉપાય છે.
ઉત્તર:– જ્ઞાનસ્વભાવી આત્માની અનુભૂતિ.