: ચૈત્ર : ૨૪૯૩ આત્મધર્મ : ૧૯ :
જુદી છે, તેમને કદી એકતા થઈ શકતી નથી, –આમ ભિન્નતા જાણીને રાગના કર્તૃત્વરૂપ
(એટલે કે એકત્વબુદ્ધિરૂપ) મોહને છોડો, ને આત્મરસિક જનોને વહાલું એવું જે આ
જ્ઞાન તેનો સ્વાદ લ્યો. –આવો અનુભવ તે મોક્ષમાર્ગ છે; તે જ સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર
છે. આવા અનુભવ વિના ભવભ્રમણનો અંત આવતો નથી.
આત્મા તો જ્ઞાનસ્વરૂપ છે, જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્માનું કાર્ય તો જ્ઞાનરૂપ જ હોય;
જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા જ્ઞાન સિવાય બીજું શું કરે? જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા જ્ઞાન સિવાય બીજા
ભાવોને (રાગાદિને) કરે એવો અજ્ઞાનીનો મોહ છે. ભાઈ, જ્ઞાન જ્ઞાનને અનુભવે એ જ
મોક્ષની ક્રિયા છે.
આવો અનુભવ કયા ગુણસ્થાને થાય? તો કહે છે કે ચોથા ગુણસ્થાનેથી જ
આવો નિર્વિકલ્પ અનુભવ થાય છે. ભલે સતત એવી નિર્વિકલ્પદશા ટકતી નથી, પણ
ચોથું ગુણસ્થાન પ્રગટાવવાના કાળે તો આવી નિર્વિકલ્પદશા જરૂર હોય છે. ચોથા
ગુણસ્થાને સમ્યગ્દર્શનની સાથે આત્માના સર્વે ગુણોનો એકઅંશ પ્રગટે છે. સમ્યગ્દર્શન
થતાં આત્માનું પરિણમન પલટી ગયું, અતીન્દ્રિય આનંદનો અંશ પ્રગટ્યો, જ્ઞાનનો અંશ
પ્રગટ્યો, ચારિત્રનો અંશ પ્રગટ્યો, –એમ અનંતગુણનો અંશ પ્રગટ્યો. અહો, ચોથા
ગુણસ્થાનની દશા કોઈ અલૌકિક છે; એ તો મોક્ષમાર્ગમાં આવી ગયો, એને
કેવળજ્ઞાનની બીજ પ્રગટી; તેને હવે કેવળજ્ઞાનરૂપ પૂનમ હોગી... હોગી ને હોગી. જે જીવ
સ્વાનુભવનો પ્રયત્ન કરે છે તે જરૂર મોક્ષમાર્ગ પામે છે. સાચો પ્રયત્ન કરનારને કોઈ
વિઘ્ન છે જ નહીં. ભગવાનના ઉપદેશ અનુસાર જે જીવ ઉદ્યમ વડે મોક્ષનો ઉપાય કરે છે
તેને તો મોક્ષ જરૂર થાય છે.
ભાઈ! તેં ચૈતન્યરસની રુચિ છોડીને મોહથી માત્ર રાગનો રસ અનુભવ્યો છે,
ચૈતન્યના ખરા રસને તેં જાણ્યો નથી. એકવાર રાગથી પાર થઈને અંતરમાં તારા
ચૈતન્યતત્ત્વને દેખ... તારા ચૈતન્યપ્રકાશમાં અંધારૂં નથી. ‘આ અંધારૂં છે’ –એમ પણ
જાણે છે કોણ? અંધારાને જાણનારો પોતે અંધારારૂપ નથી, અંધારાને જાણનાર પોતે તો
જ્ઞાનપ્રકાશમય છે. તેમ રાગાદિ પરભાવો ચૈતન્યપ્રકાશથી ભિન્ન અંધકાર જેવા છે, તેઓ
પોતે પોતાને જાણતા નથી. જેમ અંધારાને ખબર નથી કે હું અંધકાર છું; તેમ રાગને
ખબર નથી કે હું રાગ છું. રાગને જાણનાર રાગથી જુદો છે. રાગને જાણનારો પોતે
રાગરૂપ થઈ જતો નથી; રાગથી ભિન્ન એવું જે જ્ઞાન, તે જ રાગને તેમજ પોતાને જાણે
છે. આવા જાણનાર સ્વતત્ત્વનો મહિમા કરવો, તેનો રસ એટલે રુચિ કરવી અને તેનો
અનુભવ કરવો તે મોક્ષનો માર્ગ છે. માટે મોક્ષાર્થીને આવો અનુભવ કરવાનો ઉપદેશ છે.
તેના વડે મોક્ષરૂપ કાર્યની સિદ્ધિ થાય છે.