: અષાડ : ૨૪૯૩ આત્મધર્મ : ૨૭ :
(લેખાંક : પ૨)
ભગવાનશ્રી પૂજ્યપાદસ્વામી રચિત સમાધિશતક ઉપર પૂજ્યશ્રી
કાનજીસ્વામીનાં અધ્યાત્મભાવનાભરપૂર વૈરાગ્યપ્રેરક પ્રવચનોનો સાર.
–– * ––
શાસ્ત્રોમાં મુનિને દિગંબરદશા જ હોવાનું તથા ઊંચી જાતિ અને પુરુષલિંગ જ
હોવાનું કહ્યું છે–તે કથન ઉપરથી કોઈ જીવ તે બાહ્યચિહ્નોને જ મોક્ષના કારણ તરીકે
માની લ્યે ને અંતરંગના ખરા સાધનને ભૂલી જાય–તો તે પણ પરમ પદને પામતા નથી
–એમ હવે ૮૯ મી ગાથામાં કહે છે–
जातिलिंगविकल्पेन येषां च समयाग्रहः।
तेऽपि न प्राप्नुवन्त्येव परमं पदमात्मनः।।८९।।
આ ગાથાનો કોઈ એવો ઊલટો અર્થ સમજે કે જાતિ–લિંગના ભેદનો આગ્રહ ન
કરવો એટલે કે ગમે તે જાતિમાં ને ગમે તે લિંગમાં મોક્ષ માની લેવો,–તો એ અર્થ
બરાબર નથી. શાસ્ત્રમાં નિમિત્ત તરીકે જે જાતિ ને લિંગ વગેરે કહ્યાં છે તે જ નિમિત્ત
હોય ને વિપરીત ન જ હોય; પણ તે નિમિત્તનો એટલે કે બાહ્ય સાધનનો આગ્રહ ન
કરવો પણ અંતરના ખરા સાધનરૂપ સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રને ઓળખીને તેની
ઉપાસનામાં તત્પર થવું.
કઈ જાતિમાં ને કયા વેષમાં મોક્ષ હશે એનો નિર્ણય પણ ઘણાને થતો નથી, ને
ગમે તેવા કુલિંગમાં પણ મોક્ષ થઈ જવાનું માને છે–તેમને તો સાચા માર્ગની ખબર
નથી. મોક્ષનું સાચું સાધન તો રત્નત્રય છે; ને જ્યાં એવા રત્નત્રયરૂપ મોક્ષસાધન હોય
ત્યાં બાહ્યસાધન તરીકે ઉત્તમ જાતિ અને દિગંબર પુરુષવેષ એ જ હોય; એ સિવાય
બીજું માને તેને તો મોક્ષના બહારના સાધનનીયે ખબર નથી, તો અંતરંગ સાચું સાધન
તો એને હોય જ ક્્યાંથી?
‘જાતિ વેષનો ભેદ નહિ, કહ્યો માર્ગ જો હોય’–એમ શ્રીમદ્–રાજચંદ્રજીએ કહ્યું છે
ને?
એમ કહ્યું છે પણ તેનો અર્થ એમ ન સમજવો કે ગમે તે જાતિમાં ને ગમે તે
વેષમાં મુક્તિ થઈ જાય. તેનો ખરો અર્થ તો આમ સમજવો કે જ્યાં યથાર્થ મોક્ષમાર્ગ
હોય ત્યાં જાતિ–વેષના ભેદો ન હોય એટલે કે ત્યાં જે હોય તે જ હોય–બીજા ભેદ ન
હોય,