લોચ કરીને દીક્ષિત થતા હશે ત્યારે એ દેખાવ કેવો હશે!! રામ તો મુર્છિત થઈ જાય
છે, પ્રજાજનો હા–હાકાર કરતા રડે છે...ને સીતાજી સંસારથી ઉદાસ થઈને અર્જિકા
બને છે. સીતાજી પ્રત્યેના રાગથી મુર્છિત થયા તે વખતેય રામચંદ્રજી અંતરની
આત્મશક્તિના ભાનમાં છે, તે વખતેય નિજશક્તિને ભૂલ્યા નથી, ને મોહનો જરાક
વિકલ્પ વર્તે છે તેને આત્મશક્તિનું કાર્ય ખરેખર માનતા નથી; તે વખતેય તેમનો
આત્મા નિર્મળભાવોના જ કારણ–કાર્યરૂપે પરિણમી રહ્યો છે.–આ તો મોટા પ્રસિદ્ધ
પુરુષોનાં નામ લઈને દ્રષ્ટાન્ત આપ્યા. બાકી તો બધાય ધર્માત્માના અંતરમાં આવું
જ પરિણમન વર્તી રહ્યું છે. ભગવાન આત્મા અંર્તદ્રષ્ટિથી દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયની
એકતારૂપ પરિણમ્યો ત્યાં સ્વકારણથી નિર્મળપર્યાય જ પરિણમે છે; તેમાં બીજા કોઈ
સાથે કારણ–કાર્યપણું નથી. નિર્મળભાવરૂપે પરિણમતો તે આત્મા જ્યાં વિકારકાર્યનો
પણ કર્તા નથી ત્યાં પરનો કર્તા તો ક્યાંથી થાય? આત્માને પરની સાથે કારણ–
કાર્યપણું તો ત્રણકાળમાં નથી, માત્ર પ્ર્રમાતા–પ્રમેયપણાનો સંબંધ છે તે વાત હવેની
(પંદરમી) શક્તિમાં બતાવશે.
ભાન થતાં પરના કાર્યમાંથી દ્રષ્ટિ છૂટી જાય છે, ને સ્વકાર્યના કારણરૂપ
નિજસ્વભાવ ઉપર દ્રષ્ટિ જાય છે એટલે સમ્યગ્દર્શન વગેરે નિર્મળ કાર્ય થાય છે.
ભાઈ! આત્માની શાન્તિ માટે તારા આવા સ્વભાવને દ્રષ્ટિમાં લે. તારી શાંતિ માટે
કોઈ પરદ્રવ્ય તને કારણ થાય–એમ નથી. તારો આનંદસ્વભાવ જ તારી શાંતિનું
કારણ છે, તારો આનંદસ્વભાવ દુઃખને કે રાગને ઉત્પન્ન કરે નહિ, તેમજ રાગ તારા
આનંદને ઉત્પન્ન કરી શકે નહીં. તારો આનંદ, તારી શાંતિ કે જ્ઞાન તે કાર્યમાં તારી
બીજા કોઈની જરૂર નથી. તારી શાંતિ વગેરે પરના અકાર્ય–અકારણરૂપ છે, પરનું
જરાપણ કાર્ય–કારણપણું તેમાં નથી.
અનુભવ્યો કહેવાય. શક્તિ જો નિર્મળ પર્યાયરૂપ ન પરિણમે