પરિણમતું નથી. એવા અકર્તા જ્ઞાનને ઓળખે તો જ જ્ઞાનીની ખરી ઓળખાણ થાય છે, ને
પોતાનેય તેવું જ્ઞાન પ્રગટે છે.
એક સાથે વર્તે છે, પણ ત્યાં જ્ઞાની તો જ્ઞાનરૂપે જ પોતાને જાણે છે, ને વિકલ્પરૂપે પોતાને જાણતા
નથી, એટલે તેને વિકલ્પના કાળેય જ્ઞાનમાં વિકલ્પનું કર્તૃત્વ નથી; વિચારદશા વખતેય તેને જ્ઞાન
અને વિકલ્પ બંને ભિન્ન ભિન્ન કાર્ય કરી રહ્યા છે; તે વખતેય બંને એક થઈને કાર્ય કરતા નથી. –
જ્ઞાનીની આ વાત ખાસ સમજવાની છે. ‘નિર્વિકલ્પતા વખતે તો જ્ઞાનીનું જ્ઞાન વિકલ્પથી જુદું જ
છે, ને સવિકલ્પતા વખતે પણ જ્ઞાનીનું જ્ઞાન વિકલ્પથી જુદું જ છે–એ વાત લક્ષમાં લેવા જેવી છે.
નિર્વિકલ્પઅનુભવપૂર્વક રાગથી ભિન્ન જ્ઞાન પરિણમ્યું તે પછી સાધકદશામાં (સવિકલ્પદશા વખતે
પણ) સદાય જુદું જ પરિણમે છે. તે જ્ઞાન કદી પણ વિકલ્પના કર્તાપણે પરિણમતું નથી. આવા
અકર્તા જ્ઞાનને ઓળખે તો જ જ્ઞાનીની ખરી ઓળખાણ થાય છે, ને પોતાનેય તેવું જ્ઞાન પ્રગટે છે.
વિકલ્પને જ અનુભવતો થકો તે તેનો કર્તા થાય છે. જેવા પરિણામરૂપે જે પરિણમે તે પરિણામનો
તેને કર્તા કહેવાય છે. જ્ઞાનપરિણામે પરિણમતો જ્ઞાની જ્ઞાનનો જ કર્તા છે, ને વિકલ્પપણે
પરિણમતો અજ્ઞાની વિકલ્પને જ કરવામાં ઊભો છે. આત્માને જેવા સ્વરૂપે જાણે છે તેવા જ
સ્વરૂપે પોતે પરિણમે છે. આત્માને જેણે અશુદ્ધ જ (વિકલ્પરૂપ–રાગરૂપ) જાણ્યો તો તે
શુદ્ધપરિણામને ક્યાંથી કરશે? તે અશુદ્ધપરિણામનો જ કર્તા થઈને તેવો પોતાને અનુભવશે. ને
જેણે પોતાના આત્માને શુદ્ધ આનંદઝરતો જ્ઞાનમય જાણ્યો તે અશુદ્ધતાનો કર્તા કેમ થશે? તે તો
જ્ઞાન–આનંદરૂપે પરિણમતો થકો તેનો કર્તા થઈને તેવો જ પોતાને અનુભવશે. જે જેનો કર્તા
થઈને પરિણમે તેનો જ તેને અનુભવ થાય. રાગનો કર્તા થાય તેને નિર્વિકલ્પ–આનંદનો અનુભવ
થાય નહીં.