: પોષ : ૨૪૯પ આત્મધર્મ : ૯ :
જે ગુણોને અને પર્યાયોને
પામે – પ્રાપ્ત કરે તે દ્રવ્ય
– અથવા –
ગુણો અને પર્યાયો વડે જે
પમાય – પ્રાપ્ત કરાય તે દ્રવ્ય
(પ્રવચનસાર ગા. ૮૭ ના પ્રવચનમાંથી)
ગુરુદેવ કહે છે: ‘ઘણું સહેલું...છતાં...ઘણું સરસ’
અહા, વીતરાગમાર્ગમાં જિનેન્દ્રદેવે અલૌકિક વસ્તુસ્થિતિ
પ્રસિદ્ધ કરી છે. દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયનું યથાર્થ સ્વરૂપ ઓળખતાં
આખા જગતની વ્યવસ્થા ઓળખાઈ જાય છે. દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય
સ્વરૂપ વસ્તુ સ્વતંત્ર છે; ગુણ–પર્યાયોનો સંબંધ પોતાના દ્રવ્ય
સાથે છે, બીજા સાથે નથી. આવું સ્વરૂપ ઓળખે તો પોતાના
ગુણ–પર્યાય પોતાના દ્રવ્યમાં શોધે, એટલે સ્વસન્મુખ થાય, ને
પરમાં પોતાના ગુણ–પર્યાય ન શોધે એટલે પર સાથે એકતાબુદ્ધિ
દરેક દ્રવ્ય પોતાના ગુણ–પર્યાયોને પ્રાપ્ત કરે, પણ બીજાના ગુણ–પર્યાયને કોઈ
દ્રવ્ય પ્રાપ્ત કરે નહિ. આત્મદ્રવ્ય પોતાના જ્ઞાનાદિગુણોને તથા કેવળજ્ઞાનાદિ પર્યાયોને
પ્રાપ્ત કરે, પણ આત્મદ્રવ્ય શરીરાદિ કોઈ અન્ય ગુણ–પર્યાયોને પ્રાપ્ત કરે નહિ, તેનાથી
તો સદાય જુદો જ છે. પોતે કર્તા થઈને પોતાના ગુણ–પર્યાયોને પ્રાપ્ત કરે, પણ
બીજાના ગુણ–પર્યાયોનો કર્તા આત્મા થઈ શકે નહિ, તેને પોતામાં પ્રાપ્ત કરી શકે
નહિ.
અને આત્માના ગુણ–પર્યાયોને આત્મા પોતે પ્રાપ્ત કરે છે, કોઈ બીજું તેને
પ્રાપ્ત કરતું નથી, અથવા કોઈ બીજા વડે તે પ્રાપ્ત કરાતા નથી. પરદ્રવ્ય (નિમિત્ત
વગેરે) હોય તો આત્મા પોતાના ગુણ–પર્યાયોને પામી શકે એવી પરાધીનતા નથી,
સ્વયં આત્મદ્રવ્ય