: ૧૨ : આત્મધર્મ : પોષ : ૨૪૯પ
પીળાશ અને કુંડળ વગેરેથી જુદું સોનું નથી, તેમ ગુણો ને પર્યાયોથી જુદું દ્રવ્ય
નથી. દ્રવ્ય પોતે ગુણ–પર્યાયસ્વરૂપ છે, ગુણ–પર્યાયનો આત્મા તે દ્રવ્ય; ગુણપર્યાયાત્મક
દ્રવ્ય–એવું તેનું સ્વરૂપ છે. (गुणपर्ययवत् द्रव्यम्ः તત્ત્વાર્થસૂત્ર)
વસ્તુનો વિસ્તાર ત્રણમાં છે: દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય.
વસ્તુના વિસ્તારમાં પોતાના દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય સિવાય બીજું કાંઈ ન આવે; ને
આ વસ્તુ વિસ્તરીને બીજા કોઈમાં જાય નહિ. પોતાના ગુણ–પર્યાય દ્રવ્યને પામે, ને
દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયને પામે; બસ, તેમાં વસ્તુનું સર્વસ્વ આવી જાય છે.
તારો વિસ્તાર કેટલો? કે તારા જ્ઞાનાદિ અનંત ગુણો ને તેની પર્યાયો, તેમાં તારું
દ્રવ્ય છે; એ દ્રવ્ય વડે જ પોતાના ગુણ–પર્યાય પ્રાપ્ત કરાય છે, અર્થાત્ દ્રવ્ય પોતાના ગુણ
પર્યાયથી જુદું નથી. પરથી જુદું. નિમિત્તથી જુદું, પણ પોતાની પર્યાયથી જુદું નહિ.
પર્યાયની પ્રાપ્તિ પર્યાયમાંથી નથી, પર્યાયની પ્રાપ્તિ દ્રવ્ય વડે જ છે. બસ, આવો નિર્ણય
કરતાં પર્યાયબુદ્ધિ ન રહી, એટલે તે કાળે દ્રવ્ય વડે નિર્મળ પર્યાય પ્રાપ્ત થઈ છે.
આ રીતે અરિહંતદેવના માર્ગમાં દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયનું યથાર્થ સ્વરૂપ ઓળખતાં
જરૂર મોહનો નાશ થઈને સમ્યગ્દર્શનાદિ થાય છે.
હે જીવ! આવો જિનમાર્ગ પામીને તું પરમ ઉદ્યમ કર.
મરણ ટાણે આનંદ
મરણ ટાણે કોઈ શરણ નથી.......પણ જો મરણ આવ્યા
પહેલાં શરણભૂત સ્વભાવને શોધી લ્યે તો આનંદપૂર્વક દેહ છૂટે.
એને મરણ ટાણે દુઃખ નથી, મરણ ટાણે આનંદ છે. દેહથી ભિન્ન
આત્માને જાણ્યો ત્યાં મરણ પોતાનું છે જ ક્યાં? પછી મરણનો
ભય કેવો?
ભાઈ, અત્યારે પણ આત્માને કોણ શરણ છે? પોતાના
સ્વભાવ સિવાય બીજું કોઈ શરણ નથી. અત્યારે, કે મરણ ટાણે, કે
મરણ પછી બીજા ભવમાં, જીવને પોતાના નિજાનંદસ્વરૂપ ચૈતન્ય જ
શરણરૂપ છે, બીજું કોઈ શરણરૂપ નથી–આવું ભાન કરે તેને
અશરણપણે દેહ ન છૂટે પણ આનંદનું વેદન કરતાં કરતાં દેહ છૂટી
જાય...ને સમાધિમરણપૂર્વક આરાધના સાથે લઈને ચાલ્યો જાય.