: ૧૪ : આત્મધર્મ : પોષ : ૨૪૯પ
ધર્માત્મા સ્વભાવ ઉપર
દ્રષ્ટિના બળે જ્ઞાને પોષે છે
તારણસ્વામીના સાહિત્ય ઉપર પૂ. ગુરુદેવના અષ્ટપ્રવચન
(બીજા) માંથી થોડોક સાર ગતાંકમાં આપેલો, તેનો બીજો ભાગ અહીં
આપીએ છીએ. કાચબી પોતાના ઈંડાને માત્ર દ્રષ્ટિવડે જ સેવે છે–એ
દ્રષ્ટાંત દ્વારા ધર્માત્માની શુદ્ધદ્રષ્ટિનું મહત્ત્વ બતાવ્યું છે, તે વાત પૂ.
ગુરુદેવે ઘણી સરસ રીતે આ પ્રવચનમાં સમજાવી છે.
શ્રાવકાચારની ગા. ૪૦૦માં કાચબીનું દ્રષ્ટાંત આપીને કહે છે કે જેમ કાચબી
દ્રષ્ટિવડે જ ઈંડાને સેવે છે, તેની નજર ઈંડા ઉપર ચોંટી છે. નિરંતર તેનું ધ્યાન રહે છે ને
એ રીતે ઈંડું વધે છે, તેમ ધર્માત્માએ પાંચઈન્દ્રિયો તરફથી ઉપયોગને સંકોચી લીધો છે ને
અંતરમાં શુદ્ધબોધિબીજસ્વભાવ ઉપર સમ્યગ્દર્શનરૂપી દ્રષ્ટિને એકાગ્ર કરી છે, નજરની
મીટ શુદ્ધઆત્મા ઉપર માંડી છે, આવી શુદ્ધ દ્રષ્ટિના બળે તેનું જ્ઞાન વૃદ્ધિગત થતું જાય છે.
અનેક પ્રકારનું પઠનપાઠન, અનેક પ્રકારની દાનાદિ ક્રિયાઓ, તેના વડે દર્શનશુદ્ધિ થતી
નથી, અને દર્શનશુદ્ધિ વગરની તે બધી ક્રિયાઓ વૃથા છે. શુદ્ધઆત્મા ઉપર દ્રષ્ટિ હોવા
છતાં ધર્મીનેય ભગવાનની પૂજા–ભક્તિ વગેરે શુભભાવો આવે છે. પણ તેને તે
મોક્ષમાર્ગ માનતા નથી. પુણ્યબંધનું કારણ જાણે છે. શુદ્ધાત્માના અનુભવના પ્રતાપે તેનું
જ્ઞાન વધતું જાય છે.–બહારનું જાણપણું વધવાની આ વાત નથી પણ અંદર સ્વભાવને
પકડવાની જ્ઞાનશક્તિ વધતી જાય છે. શાસ્ત્રાદિનું જાણપણું તે વ્યવહારું જ્ઞાન છે, પોતાના
સ્વભાવને જાણવો તે પરમાર્થજ્ઞાન છે, ને તે સ્વભાવના અવલંબને જ કેવળજ્ઞાન થાય
છે.
જુઓ, ‘શ્રાવકાચાર’ માં શ્રાવકને માટે પણ આવો જ ઉપદેશ આપ્યો કે હે
શ્રાવક! તારું જ્ઞાન પણ અંદરથી વધે છે, બહારથી નથી આવતું દ્રષ્ટિના પ્રભાવથી
જ્ઞાનની વૃદ્ધિ થાય છે. જેમ કાચબીની નજર ઈંડા ઉપર છે તેમ સમ્યગ્દ્રષ્ટિનું લક્ષ
જ્ઞાનસ્વભાવ ઉપર છે. જેના આત્મામાં સમ્યગ્દર્શન વિદ્યમાન છે તે સમ્યકદ્રષ્ટિરૂપી
ચક્ષુદ્વારા શ્રુતજ્ઞાનરૂપ ઈંડાને પોષીને સ્વયં કેવળજ્ઞાન પ્રગટ કરે છે. જુઓ, સમ્યગ્દ્રષ્ટિ
સાધુને શાસ્ત્ર ભણ્યા વગર અંતરથી જ્ઞાનસ્વભાવના અવલંબને બાર અંગનું જ્ઞાન ઉઘડી
જાય છે, પુસ્તકોના ભણતરથી કાંઈ બાર અંગનું જ્ઞાન ન ખીલે. પંખી તો