પોષે છે. તેમ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ વગર–પાંખે એટલે વગરપઢયે દ્રષ્ટિના બળે પોતાના
જ્ઞાનબીજને પોષે છે. શુદ્ધાત્મામાં દ્રષ્ટિથી તેને ભાવશ્રુત વધતું જાય છે. બાર અંગનું જ્ઞાન
બહારથી ભણાતું નથી પણ અંદરથી જ ખીલે છે, અને તે પણ શુદ્ધાત્મા ઉપર જેને દ્રષ્ટિ
હોય તેને જ ખીલે છે. મિથ્યાદ્રષ્ટિને બાર અંગનું જ્ઞાન કદી ખીલતું નથી. ભલે, ભક્તિ–
પૂજા–સ્વાધ્યાયના શુભભાવ હો, પણ તેની કિંમત કેટલી? કે પુણ્ય બંધાય એટલી; પણ
તેનાથી મોક્ષમાર્ગ ન મળે. મોક્ષમાર્ગરૂપ ધર્મ તે તો આત્માના નિર્વિકલ્પ સમ્યગ્દર્શન–
જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ વીતરાગ પરિણામ છે.
બહારથી જ્ઞાન પ્રગટવાનું બતાવે તો તે ઉપદેશ શુદ્ધ નથી. પંડિત પઢીપઢીને પઢે પણ
અંતરનું તો ભાન નહિ, –એવી અંતરદ્રષ્ટિ વગરની પંડિતાઈ તો કણ વગરના ફોતરાં
ખાંડવા જેવી છે.
જાય છે. પંખી તો પાંખથી સેવે છે ને કાચબી માત્ર દ્રષ્ટિવડે સેવે છે. તેમ સમ્યગ્દ્રષ્ટિના
પરિણામ શુદ્ધાત્મામાં જ રંજાયમાન છે, પોતાના શુદ્ધાત્મા સિવાય બીજા કોઈ પદાર્થ વડે
તે રંજિત થતા નથી, દ્રષ્ટિ શુદ્ધાત્મા વડે જ રંગાયેલી (રંજિત) છે; આવી અંતરદ્રષ્ટિ વડે
તે જ્ઞાનને સેવે છે. વગર ભણ્યે, વગર વાંચ્યે અંદરની નિર્વિકલ્પ શુદ્ધદ્રષ્ટિ વડે જ તેનું
જ્ઞાન વધ્યા કરે છે. આત્માનું સ્વસંવેદન કરવારૂપ જ્ઞાન–શક્તિ દિનપ્રતિદિન જ્ઞાનીને
વધતી જાય છે. આવું જ્ઞાન ને આવી દ્રષ્ટિવાળા અસંખ્યાતા તિર્યંચજીવો પંચમગુણસ્થાને
બિરાજી રહ્યા છે; નરકમાં ને સ્વર્ગમાંય આવી દ્રષ્ટિવાળા અસંખ્યાતા જીવો
ચોથાગુણસ્થાને વર્તી રહ્યા છે. તિર્યંચને શાસ્ત્રની ભાષા વાંચતાં–લખતાં કે બોલતાં ભલે
ન આવડે પણ અંદરમાં અપૂર્વ ભાવશ્રુતવડે શુદ્ધાત્મા તેણે પકડી લીધો છે, સ્વજ્ઞેયને
જાણી લીધું છે. પરજ્ઞેયસંબંધી જ્ઞાન ઓછું–વધતું હો તે જુદી વાત છે, પણ સ્વજ્ઞેયને
પકડવારૂપ અચિંત્યજ્ઞાનશક્તિ જ્ઞાનીને વધતી જ જાય છે. એ કાંઈ લખ્યામાં ન આવે.
જુઓ, કેવળજ્ઞાન થયા પછી મહાવીર ભગવાનની વાણી રાજગૃહીમાં વિપુલાચલ પર
સમવસરણમાં પહેલીવાર નીકળી ને ગૌતમ ગણધરે તે સાંભળી, પછી બે ઘડીમાં
બારઅંગની રચના કરી. લખ્યે–વાંચ્યે એ બાર અંગનો પાર ન આવે. જેમ અત્યારે
ભણતરમાં પુસ્તકો ગોખીગોખીને શીખે