: જેઠ : ૨૪૯પ આત્મધર્મ : ૫૭ :
બપોરના પ્રવચનમાં ૭૩મી ગાથાનો વિસ્તાર કરતાં કહ્યું કે–આત્મા ચેતન
સ્વભાવે પ્રત્યક્ષ છે. રાગ કે પરોક્ષપણું એનો સ્વભાવ નથી. રાગમાં ને પરોક્ષમાં જે
અટકે તેને ‘આત્મા’ કહેતા નથી. આત્મા પોતે અંદરમાં આવા સ્વભાવથી ભરેલો છે,
તેનો પરિચય કરવા જેવો છે. અનાદિથી જીવને રાગનો ને કામભોગનો પરિચય છે, પણ
તેનાથી ભિન્ન પોતાના શુદ્ધ–એક સ્વભાવનો પરિચય કદી કર્યો નથી; ને અંતરમાં તેનો
પ્રેમ કરીને સત્સમાગમે તેની વાત પણ કદી સાંભળી નથી. ભાઈ, અત્યારે આ વાત
સમજવાનો અવસર આવ્યો છે, અત્યારે સમજે, કે કાલે સમજે, કે લાખો કરોડો વર્ષે
સમજે કે અનંતકાળે સમજે, –પણ આત્માનો આ સત્સ્વભાવ કે જે સર્વજ્ઞભગવાને
કહેલો છે તે સમજ્યા વગર બીજા કોઈ ઉપાયે કલ્યાણ થાય તેમ નથી. અહો,
સર્વજ્ઞભગવાનની આ શિખામણ છે, આ જૈનશાસન છે. આત્માના શુદ્ધસ્વભાવને
દેખવો–જાણવો–અનુભવવો તે જૈનશાસન છે–એ વાત સમયસારની ૧પ મી ગાથામાં
આચાર્યભગવાને બતાવી છે. આત્મસ્વભાવની સન્મુખના જે જ્ઞાનપરિણામ છે તેમાં
નિશ્ચયમોક્ષમાર્ગ સમાય છે, રાગ તેમાં સમાતો નથી, ને રાગમાં મોક્ષમાર્ગ સમાતો નથી.
ભગવાન! તું જડથી જુદો જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા છો. શરીરનો–મનનો વાણીનો તું
કર્તા નથી, તેના કાર્યનું કારણ તું નથી. અને તે તરફનો જે રાગ થાય તે રાગ સાથે પણ
તારા ચૈતન્યસ્વભાવને કર્તાકર્મપણું નથી. રાગવગરના આવા સ્વાનુભવપ્રત્યક્ષ આત્માનો
તું પહેલાં નિર્ણય કર. નિર્ણય કરનારને પહેલાં વિચારદશામાં વિકલ્પ હોય, પણ તે વિકલ્પ
કાંઈ અનુભવનું સાધન નથી. વિકલ્પથી ભિન્ન જ્ઞાનને અંતમુર્ખ કરતાં સ્વાનુભવ–પ્રત્યક્ષ
સહિત આત્માનો સાચો નિર્ણય થાય છે. શુભરાગ મારું સાધન નહિ–એમ રાગથી
ભિન્નતાનો નિર્ણય કરવો. પણ ‘રાગ મારું સાધન’ એમ પહેલેથી નિર્ણયમાં જ જેની ભૂલ
છે તેને રાગથી ભિન્ન આત્માનો અનુભવ થઈ શકશે નહિ. ચિદાનંદ ધુ્રવસ્વભાવમાં નિર્મળ
પર્યાયના છ કારકના ભેદ પણ નથી ત્યાં રાગના કે જડના કારકો તેમાં કેવા? સ્વાનુભવ–
પ્રત્યક્ષમાં એક અખંડ આત્મસ્વભાવનો અનુભવ છે, તેમાં ભેદ નથી, વિકલ્પ નથી, રાગ
નથી. આવા સ્વભાવનો નિર્ણય કરવો તે જ તેના અનુભવનું સાધન છે. આ નિર્ણય તે
અપૂર્વ છે. આવા આત્માને અનુભવમાં લેવો તે ધર્મ છે.
મક્ષી ગામડું છે, એનું વાતાવરણ જંગલ જેવું છે; ઝાડપાન ને ખેતરો વચ્ચે
જિનમંદિરો મંગલરૂપ શોભી રહ્યા છે. દૂરદૂરથી બે જિનાલયોના ઉજ્વલ શિખર એવા
દેખાઈ રહ્યા છે કે જાણે બે ભાઈઓ નજીકની એકબીજા સાથે વાત કરી રહ્યા હોય.–જાણે