બતાવેલ વસ્તુસ્વરૂપનું આ વર્ણન છે.
દ્રવ્ય હોય નહીં. બધા પદાર્થો સત્ છે–એની પ્રતીત કરવી તે જ્ઞાનનું કામ છે. જગતમાં
છદ્રવ્યો છે.–તે એમ જાહેર કરે છે કે જ્ઞાનનું એવડું સામર્થ્ય છે કે છદ્રવ્યોના અસ્તિત્વને
જાણે.–આ રીતે સત્ને જાણતાં જ્ઞાનની પ્રસિદ્ધિ થાય છે. છદ્રવ્યોને જે નથી માનતા
તેઓને જ્ઞાનનું બેહદ સામર્થ્ય કેટલું છે તેની જ ખબર નથી. ‘અહીં જ્ઞાનસમયની પ્રસિદ્ધિ
અર્થે શબ્દસમયના સંબંધથી અર્થસમય કહેવાનો ઈરાદો છે’–એમ ત્રીજી ગાથામાં
આચાર્યદેવે કહ્યું છે.
વસ્તુમાં સત્પણું ને અસત્પણું બંને એકસાથે છે. સત્ના જેટલા અવાંતર ભેદો છે તેઓ
પણ પોતપોતાના સ્વરૂપથી સત્ છે. એક અંશ તે આખા સત્રૂપ નથી, તેથી તે અપેક્ષાએ
તેને અસત્પણું છે.
ઉત્પાદને, વ્યયને તથા ધ્રુવને દરેકને પોતપોતાનું એક જ લક્ષણ હોવાથી ત્રિલક્ષણપણું
નથી, તેથી ‘અત્રિલક્ષણ’ પણું છે.
રીતે સત્તામાં એકપણું તેમજ અનેકપણું બંને સમાય છે. અથવા વસ્તુપણે એક અને
ગુણ–પર્યાયપણે અનેક–એમ દરેક સત્વસ્તુમાં એક–અનેકપણું રહેલું છે.