: ૧૬ : આત્મધર્મ : ફાગણ : ૨૪૯૬
જ્ઞાનની કિંમત
જ્ઞાનીઓએ કહ્યું છે કે આત્માના જ્ઞાનથી જ ધર્મ થાય છે, શરીરની ક્રિયાથી ધર્મ
થતો નથી.
લોકોમાં પણ ખરેખર જ્ઞાનની કિંમત છે, દેહની ક્રિયાની કિંમત નથી. તેનો એક
દાખલો–
એક કોઈ મોટા કારખાનાનું મશીન એકાએક ખોટકાઈ ગયું, દરરોજ કરોડોનું
ઉત્પાદન કરતું આખું કારખાનું થંભી ગયું. તરત મોટા એન્જીનીયરને ખબર આપ્યાં.
ઈજનેર સાહેબ આવ્યા, સાથે દસ કિલોના ઘણ સહિત મજુરને પણ લાવ્યા.
ઈજનેરે મશીનનું અવલોકન કરીને બુદ્ધિથી (એટલે કે તે પ્રકારના જ્ઞાનથી)
નક્કી કર્યું કે મશીનના અમુક ભાગમાં સાંધો ઢીલો પડી ગયો છે. તેને બરાબ૨ ટીપીને
મજબુત કરવાની જરૂર છે; એટલે તેણે સાથેના મજુરને તે વાત કરી અને ઘણથી ટીપીને
સાંધો મજબુત કરવાનું કહ્યું.
મજુરભાઈએ અધમણીયા ઘણ વડે ટીપીટીપીને અડધી કલાકે સાંધો મજબુત
કરી આપ્યો...ને મશીન ચાલુ થઈ ગયું. મજુરો તો અડધી કલાક ઘણ પછાડી પછાડીને
રેબઝેબ થઈ ગયો...ઈજનેરે શાંતિથી ઊભા ઊભા જોયું–એટલે કે જ્ઞાન કર્યું.
મશીન ચાલું થતાં સૌને આનંદ થયો, અને કારખાનાના માલીકોએ ઈજનેર
સાહેબને રૂા. પાંચહજાર આપ્યા, જ્યારે મજુરને આપ્યો માત્ર એક રૂપિયો.
ભાઈઓ, વિચાર કરો કે ઈજનેર અને મજુર એ બેમાંથી શારીરિક મહેનત
વધારે કોણે કરી? મજુરે.–અને છતાં ફળ કોને વધારે મળ્યું? ઈજનેરને.–એનું
કારણ?
કારણ કે તે વિષયનું જે જ્ઞાન ઈજનેરને હતું, તે જ્ઞાન મજુરને ન હતું. લોકોએ તે
જ્ઞાનની કિંમત કરી...એટલે ઈજનેરને જ્યારે પાંચહજાર રૂા. મળ્યા–ત્યારે મજુરને માત્ર
એક રૂપિયો મળ્યો. અને આમ છતાં કોઈને અન્યાય થયો હોય–એમ લાગતું નથી; કેમકે
લોકોમાંય અવ્યક્તપણે પણ જ્ઞાનની જ કિંમત છે. એ જ રીતે ધર્મમાં આત્મજ્ઞાનની
કિંમત જાણવી.