: ચૈત્ર : ૨૪૯૬ આત્મધર્મ : ૧૯ :
તેનો નિષેધ નથી. પણ જ્ઞાનથી વિરુદ્ધ એવી જે ક્રોધાદિ પરભાવોની ક્રિયા તે આત્માનું
સ્વરૂપ નથી, તે બંધનું કારણ છે, તેથી મોક્ષના માર્ગમાં તે ક્રિયાનો નિષેધ છે.
પુણ્યવંત હાથી વગેરેના કપાળમાં મુક્તાફળનાં મોતી (ગજમોતી) પાકે છે.
લડાઈમાં જ્યારે તે હાથી મરે અને તેના શરીરના માંસ સાથે મુક્તાફળનાં મોતી પણ
વેરાઈ જાય, ત્યારે કાળા કાગડા તો તે મુક્તાફળને છોડીને માંસ થાય છે; પણ
માનસરોવરના ધોળા હંસલા તો સાચા મોતીનો ચારો ચરે છે. તેમ ચૈતન્યપ્રભુ આત્મા
આનંદથી ભરપૂર સમુદ્ર, તેમાં અનંત પવિત્ર ગુણરૂપી રત્નો છે; શરીર તો માંસનો
પિંડલો છે ને ક્રોધાદિ પરભાવો પણ મલિન વિકારી ભાવ છે; ત્યાં સમ્યગ્દ્રષ્ટિ હંસલા તો
વિવેક વડે ચૈતન્યગુણરૂપી રત્નોને અંગીકાર કરે છે; પણ મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવો કાગડાની જેમ
અવિવેકથી ક્રોધાદિ પરભાવો રૂપે જ પોતાને અનુભવે છે ને જડ શરીરની ક્રિયાઓને
પોતાની માને છે. આચાર્યદેવ તેને ભેદજ્ઞાન કરાવીને જડથી જુદું પરભાવોથી પણ જુદું
શુદ્ધ ચૈતન્યસ્વરૂપ સમજાવે છે. એવા સ્વરૂપને દ્રષ્ટિમાં લેતાં જ રાગ વગરના અતીન્દ્રિય
આનંદનું વેદન થાય છે.
આત્માનો સ્વભાવ તો જ્ઞાનભવનરૂપ છે, જ્ઞાનરૂપે થઈને સ્વ–પરને જાણે એવી
જ્ઞાનપ્રવૃત્તિ તે તો આત્માનું સ્વરૂપ છે; પણ પોતાના એવા સ્વભાવરૂપે ન પરિણમતાં,
રાગાદિ પરભાવો સાથે એકતાબુદ્ધિરૂપ અજ્ઞાનને લીધે જીવ ક્રોધાદિ પરભાવોમાં પ્રવર્તે
છે; તે જ દુઃખ અને સંસારનું કારણ છે.
તે ક્્યારે છૂટે? એ વાત આચાર્યદેવે આ સમયસારમાં સમજાવી છે. આત્મા
શું? એનો સ્વભાવ શું? અને એનાથી વિરુદ્ધ એવા રાગાદિ પરભાવ શું? તેની
ઓળખાણ અને જુદાપણાનો વિવેક કરીને, પરભાવથી ભિન્ન વર્તવું–તે મોક્ષનો
ઉપાય છે.
[જૈન ઉપરાંત અજૈન જિજ્ઞાસુઓ પણ પ્રવચનનો લાભ લેવા આવતા હતા.
મધ્યપ્રદેશના ભૂતપૂર્વ મુખ્યપ્રધાન શ્રી ભગવંતરાવ મંડલોઈ પણ ગુરુદેવના દર્શન તથા
પ્રવચનનો લાભ લેવા આવ્યા હતા; ને ગુરુદેવના હસ્તે તેમને જૈનબાળપોથી વગેરે
પુસ્તકો ભેટ આપવામાં આવ્યા હતા.)
ફાગણ વદ એકમના દિવસે ધૂળેટીના કારણે ચારેકોર રંગના છંટકાવની
ધમાલ હોવાથી સવારનું પ્રવચન બંધ હતું. આ બાજુ મધ્યપ્રદેશમાં હોળીનું ગાંડપણ
વિશેષ દેખાય છે. નગરીમાં ચારેકોર લાલ–લીલા રંગ અને કાદવથી જ્યારે મલિનતા
છવાયેલી