: ૧૨ : આત્મધર્મ : જેઠ : ૨૪૯૬
તો વિચાર કરવો જોઈએ કે સુખનો માર્ગ કાંઈક બીજો છે. પુણ્યથી પાર આત્મા
છે; તેનું ભાન કરવું તે જ સુખી થવાનો રસ્તો છે.
૧૨. આત્મા પોતે જ્ઞાન અને સુખસ્વરૂપ છે, તે રાગરૂપ કે દેહરૂપ નથી. સુખસ્વરૂપ
આત્માને રાગસ્વરૂપ માનવો તે ભગવાન આત્માનો તિરસ્કાર છે. અરિહંતોએ
તો રાગથી ધર્મ ન થાય, વીતરાગભાવથી જ ધર્મ થાય એમ કહ્યું છે, ને અજ્ઞાની
કહે છે કે શુભરાગથી ધર્મ થાય,–તો તેણે અરિહંતની સ્તુતિ ન કરી પણ
અરિહંતોના વીતરાગમાર્ગનો અનાદર કરીને અસ્તુતિ કરી. રાગનો જેણે આદર
કર્યો તેણે અરિહંતોનો અનાદર કર્યો. આ તો અરિહંતોનો અલૌકિક
વીતરાગમાર્ગ છે.
૧૩. ભગવાન કહે છે કે તારે મારી પરમાર્થસ્તુતિ કરવી હોય તો મારા સામે ન જો,
પણ તારા જ્ઞાનસ્વભાવની સન્મુખ જો. મારા સામે જોયે મારી પરમાર્થસ્તુતિ
નહીં થાય પણ તારા સ્વભાવ સામે જોઈને જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપનો અનુભવ કર, તો
તું પણ અમારા જેવો થઈશ. આ રીતે સ્વસન્મુખ અતીન્દ્રિય ભાવ વડે જ
સર્વજ્ઞના માર્ગની આરાધના થાય છે; તે જ મોક્ષમાર્ગરૂપ ધર્મ છે.
૧૪. વન–જંગલમાં વસનારા ને આત્માના અતીન્દ્રિય આનંદમાં ઝુલનારા એવા
પદ્મનંદિ મુનિરાજે બનાવેલા આ પંચવિંશતિકા શાસ્ત્રમાં ભગવાન ઋષભદેવની
સ્તુતિનો એક અધિકાર છે. અહીં પંચકલ્યાણક ઉત્સવમાં પણ ભગવાન
ઋષભદેવના પંચકલ્યાણકનાં દ્રશ્યો થવાના છે. અરિહંત પરમાત્મા કેવા હોય?
તેના આત્માની સાચી ઓળખાણ કરતાં આત્માના સ્વરૂપની ઓળખાણ થાય છે
ને મોહનો નાશ થઈને સમ્યગ્દર્શન થાય છે.–એ વાત પ્રવચનસારમાં ૮૦ મી
ગાથામાં સમજાવી છે.
૧૫. જગતમાં અનંત આત્માઓ છે, તે દરેક આત્મા જ્ઞાનસ્વભાવી છે. તેની
અવસ્થામાં ત્રણ પ્રકારો પડે છે: (૧) જે બહારની વસ્તુને કે રાગાદિ
બાહ્યભાવોને આત્મારૂપે અનુભવે છે તે બહિરાત્મા છે. (૨) જે પરથી ભિન્ન
પોતાના જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપને અંતરમાં દેખે છે ને તેને સાધે છે તે અંતરાત્મા છે.
(૩) આત્માનું પરમ સ્વરૂપ જાણીને તેવું પરિપૂર્ણ જેમણે પ્રગટ કર્યું છે તે
પરમાત્મા છે. આવા પરમાત્માની ઓળખાણ અને ભક્તિનું આ વર્ણન છે.
આત્માને ઓળખ્યા વગર પરમાત્માની સાચી ઓળખાણ થતી નથી. ને
ઓળખાણ વગરની સ્તુતિને સાચી સ્તુતિ કહેવાય નહીં. તેથી સમન્તભદ્ર સ્વામી
કહે છે કે હે પ્રભો! રાગની ગ્રંથિવાળા