Atmadharma magazine - Ank 321
(Year 27 - Vir Nirvana Samvat 2496, A.D. 1970).

< Previous Page   Next Page >


PDF/HTML Page 7 of 40

background image
: ૪ : આત્મધર્મ : અષાડ : ૨૪૯૬
વિકારનું કર્તાપણું રહે નહીં; નિર્મળપર્યાયમાં તન્મય થઈને તેનો જ તે કર્તા થાય છે.
નિર્મળપર્યાય તે આત્માનું નિજરૂપ હોવાથી તેનો તે કર્તા છે, અન્ય પદાર્થોની પર્યાય
સાથે આત્માને તાદાત્મ્ય નથી એટલે તે નિજરૂપ નથી, એટલે તેનો આત્મા કર્તા નથી.
શુદ્ધ જ્ઞાનમય આત્માને ખરેખર રાગાદિ પરભાવો સાથે તન્મયપણું કે કર્તાપણું નથી.–
આવા શુદ્ધઆત્માને તું જાણ. ‘જાણવું’ તેમાં મોક્ષમાર્ગ સમાઈ જાય છે, કેમકે જાણવારૂપ
જે ભાવ છે તેમાં રાગનો અભાવ છે. જાણવારૂપ ભાવ રાગનો અકર્તા છે, ને રાગનું
અકર્તાપણું તે મોક્ષનો માર્ગ છે. રાગનું કર્તાપણું તે સંસાર, રાગનું અકર્તા એવું
શુદ્ધજ્ઞાનપરિણમન તે મોક્ષ. આ રીતે, આચાર્યદેવે વસ્તુસ્વરૂપ ‘જાણ’ એમ કહ્યું તેમાં
મોક્ષમાર્ગ આવી જાય છે.
પોતાની પર્યાયની સાથે દ્રવ્યને અનન્યપણું છે, પણ બીજાથી તેને ભિન્નતા છે,
આમ પર્યાય સાથે દ્રવ્યનું અનન્યપણું દેખનારને પરથી પોતાનું અન્યપણું દેખાય છે.–
એટલે પોતામાં પર દ્રવ્યનું કર્તાપણું દેખાતું નથી, પર્યાય સાથે અનન્ય એવું દ્રવ્ય જ કર્તા
છે. આચાર્યદેવ ફરમાવે છે કે આવું વસ્તુસ્વરૂપ તમે જાણો, કર્તાકર્મનું અભિન્નપણું તમે
જાણો, એનાથી બીજું ન માનો.
પુદ્ગલદ્રવ્યને પણ તેની પર્યાય સાથે અનન્યપણું છે, ને જીવથી ભિન્નપણું
છે. એટલે પુદ્ગલની કોઈ પણ પર્યાયને દેખતાં તેની સાથે તે અજીવદ્રવ્યનું
અનન્યપણું દેખાય છે, આમ દેખનાર જીવ તે પુદ્ગલદ્રવ્યનું કર્તાપણું માનતો નથી.
પુદ્ગલની પર્યાય સાથે અનન્ય એવું તે પુદ્ગલ દ્રવ્ય જ તેનું કર્તા છે, જીવ તેનો
અકર્તા છે.
જીવ–અજીવ બધા દ્રવ્યોમાં આ સિદ્ધાંત લાગુ પડે છે. જીવ અને અજીવ
બધાય દ્રવ્યો પોતપોતાની તે તે સમયની પર્યાયપણે ઊપજે છે એટલે તેનાં તે કર્તા
છે, પોતાની પર્યાયના કર્તા હોવા છતાં અન્ય દ્રવ્યની પર્યાય સાથે તેને જરાપણ
કર્તાકર્મપણું સિદ્ધ થતું નથી, કેમકે તેનાથી અત્યંત ભિન્નતા છે. આવા
વસ્તુસ્વરૂપને જાણતાં ભેદજ્ઞાન થાય છે, પરમાં કર્તૃત્વબુદ્ધિ છૂટે છે, ને સ્વદ્રવ્ય–
સન્મુખપણે નિર્મળ જ્ઞાનપર્યાયપણે જીવ ઊપજે છે.–એનું નામ સુવિશુદ્ધજ્ઞાન છે, ને
તે મોક્ષમાર્ગ છે.
(સ. ગા. ૩૦૮ થી ૩૧૧ ના પ્રવચનમાંથી: વધુ માટે જુઓ પાનું ૨૯)