: ૪ : આત્મધર્મ : જેઠ : ૨૪૯૭
ચેતનાવડે તે ભેદસંવેદનશક્તિ ઊઘડી ગઈ છે; રાગથી ભિન્ન આત્માનું ભાન
થતાં ચૈતન્યખજાના ખૂલી ગયા છે.
* આત્માની શક્તિવડે જેણે આત્માને, ઓળખ્યો તેને જન્મ – મરણનો અંત
આવ્યો, ને મોક્ષનાં ખજાના હાથમાં આવ્યા; પોતાનાં નિધાન પોતામાં દેખ્યા.
* એકેક શક્તિના ભેદવડે આત્માના ન પકડાય; આત્માના સ્વભાવના વેદનમાં
બધી શક્તિનું ભેગું વેદન સમાઈ જાય છે. પછી સમજાવવા માટે એકેક શક્તિના
ભેદ પાડીને જુદું જુદું વર્ણન કર્યું છે.
* આત્માનું જે જીવન છે તે ચૈતન્યમય છે. જડતા એનામાં જરાય નથી. એટલે
જ્ઞાનનું જ્ઞાનમય પરિણમન તે જ આત્માનું જીવન છે. ચેતના આત્માના સર્વ
ભાવોમાં વ્યાપક છે. આવી ચેતનાવાળા આત્માને પકડતાં તેની બધી શક્તિઓ
એક સાથે સ્વચ્છપણે ઉલ્લસે છે. પર્યાયમાં સ્વાદ આવ્યા વગર ‘આવ્યા દ્રવ્ય –
ગુણ છે’ એમ નક્ક્ી થાય કઈ રીતે? એટલે દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય ત્રણેમાં
નિર્મળશક્તિ વ્યાપી ગઈ છે, ને તે ત્રણેમાં રાગનો અભાવ છે. – આવા
આત્માને જ્ઞાની જાણે છે.
* અનંતશક્તિવાળા આત્માનો અનુભવ થયો તે નિર્વિકલ્પ શુદ્ધપ્રમાણ છે. આ
પ્રમાણમાં રાગ આવતો નથી.
* પરમભાવરૂપ જ્ઞાયકઆત્મા, તેની સન્મુખ થઈને અનુભવ કર્યો ત્યારે ‘મારો
આત્મા આવો શુદ્ધ છે’ એમ નક્ક્ી થયું, આવા અનુભવ વગર એકલી ધારણાથી
‘શુદ્ધ–શુદ્ધ’ કહે તેને ખરેખર શુદ્ધઆત્માની ખબર નથી.
* નિર્વિકલ્પ ચૈતન્યરસને અનુભવતાં સુખનો સ્વાદ આવે ત્યારે સુખશક્તિવાળો
આત્મા માન્યો કહેવાય. (સુખ સાથે અનંતગુણનું પણ વેદન છે.) પર્યાયમાં
અતીન્દ્રિય આનંદસહિત આખા સુખસ્વભાવની પ્રતીત થાય છે.
* પર તરફના ભાવોમાં શાંતિ નથી. ઠરીને હીમ થઈ ગયો હોય એવી શાંતિ
આત્માના વેદનમાં છે.
* હું પોતે સર્વજ્ઞ થવાને લાયક છું, મારામાં સર્વજ્ઞસ્વભાવ છે – એમ જેણે સ્વ
સન્મુખ થઈને પ્રતીત કરી તેના હૃદયના સર્વજ્ઞ બેઠા. સર્વજ્ઞની વાત કરે અને
પોતાના સર્વજ્ઞસ્વભાવની પ્રતીત ન કરે તો તેણે સર્વજ્ઞને ખરેખર ઓળખ્યા
નથી.