: ૩૦ : આત્મધર્મ : આસો : ૨૪૯૭
ઉત્તર:– શુભભાવ હોય છે પણ ભાવશુદ્ધિ તેને નથી; શુભભાવને ભાવશુદ્ધિ
કહેતા નથી, અને શુભભાવ કાંઈ મોક્ષનું સાધન નથી, રાગથી પાર શુદ્ધઆત્માની
અનુભૂતિરૂપ નિશ્ચય સમ્યક્ત્વાદિભાવ, તે જ ભાવશુદ્ધિ છે, ને એવી ભાવશુદ્ધિ હોય ત્યાં
જ દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર–તપ એવી ચતુર્વિધ–આરાધના હોય છે; તેના ફળમાં અનંત–
ચતુષ્ટ સહિત અરિહંતપદ તથા સિદ્ધપદ પ્રગટે છે. સમ્યગ્દર્શન વગર તો જ્ઞાન–ચારિત્ર કે
તપ એકકેય આરાધના હોતી નથી. મિથ્યાત્વનું ફળ સંસાર, ને સમ્યકત્વનું ફળ મોક્ષ છે.
અજ્ઞાનીઓ માત્ર શુભરાગને ભાવશુદ્ધિ માની લ્યે છે ને તેનાથી આરાધના થવાનું માને
છે; પણ ભાઈ! અનંતવાર શુભરાગ કરવા છતાં આત્માની આરાધના તો તેને જરાય ન
થઈ, સંસારભ્રમણ જ રહ્યું. કેમકે અશુભ અને શુભ બંને ભાવો અશુદ્ધ છે, પરભાવ છે,
સંસારનું કારણ છે. સમ્યકત્વાદિ શુદ્ધભાવ તો સ્વભાવના આશ્રયે છે, રાગ વગરના છે,
તે મોક્ષનું કારણ છે. હજી તો આત્માનો શુદ્ધભાવ કોને કહેવાય તેની પણ જેને ખબર ન
હોય તેને આરાધના કેવી? તેને તો એકલું દુઃખ છે. સમ્યગ્દર્શન વગર આત્માની
આરાધના નથી, ને આત્માની આરાધના વગર સુખ નથી. તો સુખ કઈ રીતે થાય? કે
આત્મા પોતે સુખથી ભરેલો મોટો પહાડ છે, આખો સુખનો જ પહાડ છે; તે
સુખસ્વભાવના શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–અનુભવ કરતાં આત્મા પોતે સુખરૂપ પરિણમી જાય છે,–
આવી સુખમય આરાધના ભાવશુદ્ધિવડે પમાય છે, રાગવડે તે નથી પમાતી.
અહો! આત્માની આરાધનાના પંથ રાગથી ન્યારા છે. વીતરાગી સંતોના
મારગડા દુનિયાથી બધુ આઘા છે. દુનિયાથી દૂર એટલે કે જગતથી જુદા અંદરના
સ્વભાવમાં ઊંડે ઊંડે ઘૂસી જાય ત્યારે વીતરાગી સંતોના માર્ગની આરાધના પમાય છે.
જેને આનંદસ્વરૂપ આત્માને સાધવો હોય તેને બહારનાં પુણ્ય–પાપના ભાવનો રસ ઊડી
જાય છે. રાગનો પણ રસ રહે ને આત્માનો આનંદ પણ સધાય–એમ એક સાથે બે વાત
નહીં રહે, કેમકે આત્માના આનંદની જાત રાગથી તદ્ન જુદી છે. શુભરાગ તે કાંઈ
આરાધના નથી. જ્યાં રાગનો પ્રેમ છે ત્યાં ચૈતન્યની આરાધના નથી, એનું ફળ તો
સંસાર છે. આમ જાણીને હે જીવ! તું રાગ અને આત્માની ભિન્નતાના અનુભવવડે
ભાવશુદ્ધિ પ્રગટ કર. ભાવશુદ્ધિ તે જ આરાધના છે, તે જ મોક્ષનું કારણ છે; તેના વડે
કલ્યાણની પરંપરા પમાય છે, મોક્ષસુખ પમાય છે.
જ્યાં આત્માનું જ્ઞાન નથી, આત્માનો શુદ્ધસ્વભાવ શું, ને તેનાથી વિરુદ્ધ પરભાવ
શું? તેનું પૃથ્થકરણ નથી, ત્યાં જીવને ભાવશુદ્ધિ ક્યાંથી થાય? જ્ઞાનમાં રાગને