: ૨૮ : આત્મધર્મ કારતક: ૨૪૯૮:
નથી, સામાયિક થતી નથી, ચારિત્ર થતું નથી, શ્રદ્ધા–જ્ઞાન પણ થતાં નથી. એકકેય ધર્મ
તેને હોતો નથી. આત્માને પોતાનું સ્વજ્ઞેય બનાવ્યા વગરનું બધુંય થોથાં છે, એના
બહારનાં જાણપણાં કે શુભઆચરણ તે કોઈ તેને શાતિ નહીં આપે. શાંતિ આપનારો
પોતાનો આત્મા તેની તો સમીપમાં તો જાતો નથી, તો તેને શાંતિ ક્યાંથી મળે?
વ્યવહારના પરિણામ વખતેય ધર્મીને તેમાં સમીપતાં નથી, તેમાં તન્મયતા નથી,
તે વખતે તેની ચેતના તો તે વ્યવહારના રાગથી દૂર જ વર્તે છે ને પોતાના શુદ્ધ
પરમતત્ત્વની જ સમીપમાં વર્તે છે. ધર્મીની ચેતનામાં પોતાનો સ્વભાવ જ સમીપ છે, ને
રાગ દૂર છે–જુદો છે. જેને ચૈતન્યની સમીપતા થઈ છે–શુદ્ધ પરિણતિમાં ભગવાન આત્મા
અનુભવમાં આવ્યો છે એવા શુદ્ધદ્રષ્ટિવંત જીવને જ વ્યવહાર સંયમાદિ સાચાં હોય છે.
શુદ્ધ આત્મા જેની દ્રષ્ટિમાં વર્તતો નથી, અને એકલો રાગ જ જેની પરિણતિમાં તન્મય
વર્તે છે એવા અજ્ઞાનીને તો વ્યવહાર પણ સાચો હોતો નથી. એને તો પોતાનો આત્મા
દૂર છે એટલે કે અનુભૂતિમાં આવતો નથી.
મારો આત્મા મને દૂર નથી
અરે ચૈતન્યપ્રભુ હું પોતે.... મારાથી હું દૂર કેમ હોઉં? આત્મા પોતે પોતાને
સમીપ જ છે, પોતે પોતાના સ્વભાવમાં જ સત્ છે. –આવા આત્મામાં જેના પરિણામ
તન્મય છે તેને જ ધર્મ છે. જેનાં પરિણામ પોતાના આત્મામાં તન્મય નથી, એટલે કે જે
આત્મા રાગથી જુદી ચેતનારૂપે પરિણમ્યો નથી ને રાગાદિ પરભાવમાં તન્મયભાવે વર્તે
છે તેને ધર્મ નથી, શાંતિ નથી, સામાયિક નથી. ધર્મી તો કહે છે કે મારી પર્યાયે–પર્યાયે
મારા ચૈતન્યપ્ર્રભુના અમૃત વરસી રહ્યા છે, ચૈતન્યરસના સમુદ્રમાં જ મારી બધી પર્યાયો
મગ્ન છે, મારી કોઈ પર્યાય ચૈતન્યપ્રભુ વગરની નથી, મારી કોઈ પર્યાય રાગમાં તન્મય
નથી. મારો આત્મા રાગથી ભિન્ન ચેતના ભાવે જ પરિણમી રહ્યો છે. –આ રીતે જેણે
ચૈતન્યપ્રભુને સમીપ રાખ્યો, અને જે પોતે ચૈતન્યપ્રભુની સમીપ ગઈ, તે પર્યાયમાં રાગ
રહી શકે નહીં, રાગથી તે પર્યાય છૂટી પડી ગઈ; એટલે વીતરાગભાવથી તે સુંદર
સુશોભિત થઈ. આવા શુદ્ધ આત્મદ્રષ્ટિવાળા જીવો અભિરામ છે–સુંદર છે–મનોહર છે.
અહો, તીર્થંકર થનારા આત્મા આવી શુદ્ધાત્મદ્રષ્ટિવડે મનોહર છે, ભવભયને હરનારા છે.
જ્યાં આત્માની સમીપતા છે, આત્મામાં એકાગ્રતા છે ત્યાં જ સાચી સામાયિક છે.
જ્યાં આત્મા નથી ત્યાં સામાયિક કેવી? જે પરિણામમાં પોતાના શુદ્ધ આત્માની