: ૩૦ : આત્મધર્મ કારતક: ૨૪૯૮:
દરેક કાર્ય વખતે, દરેક પરિણામ વખતે આત્માની જ ઊર્ધ્વતા રહે છે, આત્મા જ મુખ્ય
રહે છે; રાગાદિથી આત્મા ઊર્ધ્વ રહે છે, જુદો રહે છે. આવી દ્રષ્ટિથી શુદ્ધદ્રષ્ટિવંત જીવ
શોભે છે. અહો! આવી દ્રષ્ટિવંત જીવ તે તો ભવિષ્યનો ભગવાન છો; ભાવિ–
તીર્થાધિનાથ અપ્રતિહત ભાવે આત્માને સમીપ જ રાખીને સામાયિક વડે મોક્ષને સાધે
છે. કુદરતી આત્મા આનંદમય છે તેની સમીપતા થતાં આનંદને વેદતો–વેદતો તે આત્મા
મોક્ષમાં જાય છે. કોઈ ધર્માત્માને પોતાના ધર્મપરિણામમાં આત્મા દૂર હોય નહીં. જેટલા
ધર્મપરિણામ છે તે બધાય પરિણામમાં આત્મા પોતે તન્મય વર્તે છે, આત્મા પોતે તેવા
સ્વરૂપે છે. સમ્યગ્દર્શનમાં, જ્ઞાનમાં, આનંદમાં સર્વ પરિણામમાં આખો આત્મા વર્તે છે,
દૂર નથી રહેતો, જુદો નથી રહેતો. પ્રત્યેક પર્યાયમાં ધર્મીને સમતારસનો આખોય
ચૈતન્યપિંડ હાજરાહજૂર વર્તે છે.–આવા ધર્માત્માના ભાવમાં સદા સામાયિક છે.
ધર્માક્ષની જ્ઞાનદશામાં સહજ પરમાનંદરૂપી અમૃતનું પૂર આવ્યું છે, આખો
જ્ઞાનાનંદસ્વભાવી આત્મા પોતે પરમ આનંદપણે ઉલ્લસ્યો છે. તેમાં હવે રાગ–દ્વેષ કેવા?
અશાંતિ કેવી? આત્માની નીકટ જઈને મહા આનંદના વેદનમાં જે પર્યાય નિમગ્ન થઈ તેમાં
હવે રાગ–દ્વેષાદિ વિકૃત હોય નહીં, તે તો પરમ શાંત છે. આવા ભાવનું નામ સામાયિક છે,
ને તે જ પરમાનંદનો પંથ છે, તે પોતે આનંદરૂપ છે ને મોક્ષના પરમ આનંદને સાધે છે.
વિકલ્પો જ્ઞાનના સ્વભાવમાં છે જ નહીં, જ્ઞાનના સ્વભાવમાં આનંદનું પૂર છે,
સમભાવ છે, પણ તેમાં રાગદ્વેષાદિ વિકૃતિ નથી. આત્માના સ્વભાવના અનંતા ભાવોનો
સમરસ જ્ઞાનમાં સમાય છે; આવો સમરસી આત્મા છે, તેના અનુભવ વડે સામાયિક
પ્રગટે છે. પર્યાય અંતર્મુખ થઈને આત્માના શુદ્ધચૈતન્યરસના પાનમાં તત્પર છે,
નિર્વિકલ્પપણે ચૈતન્યનો આનંદરસ પીવામાં જ તે લાગેલી છે. બીજે ક્યાંય કોઈ
પરભાવમાં તે પર્યાય હવે લાગતી નથી. પરમવીતરાગી સુખના અમૃતનો સ્વાદ જેણે
ચાખ્યો તે વિકારનો ઝેરી સ્વાદ લેવા કેમ જાય? અંતર્મુખ જ્ઞાનનો સ્વાદ અને વિકલ્પનો
સ્વાદ એ બે વચ્ચે અમૃત અને ઝેર જેવો તફાવત છે. જ્ઞાનનો સ્વાદ તો પરમ શાંત
રસમય છે, ને વિકલ્પનો સ્વાદ આકુળ–અશાંત છે. ધર્મીજીવ જ્ઞાનવડે આત્માના
આનંદનું ચૂસણીયું ચૂસે છે. સુખભાવ જેમાં સમાયેલો છે એવો હું છું–એમ જ્ઞાની
અંતરમાં સુખરસનું પાન કરે છે. તે તીર્થંકરોનો અનુયાયી છે. તીર્થાધિનાથનો જે સુંદર
માર્ગ તેમા ચાલી રહ્યો છે, શોભી રહ્યો છે.
ધન્ય તીર્થાધિનાથ! ‘ધન્ય એમનો સુંદર માર્ગ!