: ૩૪ : આત્મધર્મ કારતક: ૨૪૯૮:
અભિલાક્ષી મુમુક્ષુ! સુખ માટે તું આવા ઉત્તમ કાર્યને શીઘ્ર કર. ‘રે આત્મ તારો આત્મ
તારો શીઘ્ર એને ઓળખો.’
‘तीन भुवनमें जीव अनंत सुख चाहैं, दुःखतैं भयवंत’ સુખ કહો કે મોક્ષ કહો,
તે સર્વે જીવોને વહાલું છે, અને સમ્યગ્દર્શન તે મોક્ષમહેલની પ્રથમ સીડી છે.–(મોક્ષ કહ્યો
નિજ શુદ્ધતા) આત્માના સર્વે ગુણોની પૂર્ણ શુદ્ધા તે મોક્ષ, (સર્વગુણાંશ તે સમ્યક્ત્વ)
આત્માના સર્વે ગુણોની અંશે શુદ્ધતા તે મોક્ષમાર્ગ.
આત્મામાં જ્ઞાનાનંદસ્વભાવ જેવો ત્રિકાળ છે તેવો પર્યાયમા પ્રગટે તેનું નામ
મોક્ષ, અને સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર તેનું કારણ તે મોક્ષમાર્ગ; તેમાં પણ મૂળ
સમ્યગ્દર્શન છે. સમ્યગ્દર્શન એટલે શું તે બીજી ગાથામાં કહ્યું હતું કે–
‘પરદ્રવ્યનતેં ભિન્ન આપમેં રુચિ સમ્યક્ત્વ ભલા હૈ.’
પરદ્રવ્યથી ભિન્ન આત્માની રુચિ તે સમ્યગ્દર્શન છે. મોક્ષાર્થીએ પહેલાંં આવું
સમ્યગ્દર્શન જરૂર પ્રગટ કરવું જોઈએ. જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપ આત્મા હું છું; શરીરાદિ અજીવ હું
નથી, રાગાદિ આસ્રવ પણ હું નથી; આ રીતે દેહાદિથી તથા રાગાદિથી ભિન્ન પોતાના
આત્માની અનુભૂતિ કરતાં સમ્યગ્દર્શન થાય છે. સમ્યગ્દર્શન થયું ત્યારે શાસ્ત્ર ભણતર કે
સંયમ ન હોય તો પણ મોક્ષમાર્ગ શરૂ થઈ જાય છે. શ્રીમદ્રાજચંદ્ર કહે છે કે–
‘અનંતકાળથી જે જ્ઞાન ભવહેતુ થતું હતું તે જ્ઞાનને ક્ષણમાત્રમાં જાત્યંતર કરીને જેણે
ભવનિવૃત્તિરૂપ કર્યું તે કલ્યાણમૂર્તિ સમ્યકદર્શનને નમસ્કર.’
આવા સમ્યગ્દર્શનનુ સાચું સ્વરૂપ જીવ અનંતકાળમાં સમજ્યો નથી ને વિકારને
જ આત્મા માનીને તેના જ અનુભવમાં રોકાઈ ગયો છે. બહુ તો પાપ છોડીને શુભ–
રાગમાં આવ્યો, પરંતુ શુભરાગ પણ અભૂતાર્થધર્મ છે, તે કાંઈ મોક્ષનું કારણ નથી, ને
તેના અનુભવથી કાંઈ સમ્યગ્દર્શન થતું નથી. ‘भूयत्थमस्सिदो खलु सम्माइठ्ठी’ છે.
બધા તત્ત્વોનો સાચો નિર્ણય સમ્યગ્દર્શનમાં સમાય છે. ચૈતન્યપ્રકાશી જ્ઞાયકસૂર્ય આત્મા
છે, તેના કિરણોમાં રાગાદિ અંધારાં નથી; શુભાશુભરાગ તે જ્ઞાનનું સ્વરૂપ નથી. આવા
રાગરહિત જ્ઞાનસ્વભાવને જાણીને તેની પ્રતીત અને અનુભૂતિ કરવી તે અપૂર્વ
સમ્યગ્દર્શન છે, તે સર્વનો સાર છે.
પરમાત્મપ્રકાશમાં કહે છે કે અનંતકાળથી સંસારમાં રખડતો જીવ બે વસ્તુ પામ્યો
નથી–એક તો જિનવરસ્વામી, અને બીજું સમ્યક્ત્વ; બહારમાં તો જિનવર–