Atmadharma magazine - Ank 342a
(Year 29 - Vir Nirvana Samvat 2498, A.D. 1972).

< Previous Page   Next Page >


PDF/HTML Page 5 of 49

background image
: ૨ : “આત્મધર્મ” : પ્ર. વૈશાખ ૨૪૯૮ :
જે પક્ષાતિક્રાંત છે તે જીવ ‘સમયસાર’ છે, –એટલે શું? બહારના બીજા વિકલ્પો તો દૂર
રહો, અંતરમાં પોતાના આત્મા સંબંધી જે વિકલ્પો તે વિકલ્પને પોતાનું કાર્ય માનીને તેના
પક્ષમાં જ્ઞાન અટકે તો તે જ્ઞાન વિકલ્પથી છૂટું પડીને જ્ઞાનસ્વભાવ તરફ ઢળે નહિ અને અને
તેને શુદ્ધઆત્માનો અનુભવ થાય નહિ. જ્યારે જ્ઞાનસ્વભાવ તરફ ઝુકીને જ્ઞાનપરિણિતિ બધાં
વિકલ્પોથી છૂટી પડી તે જ ક્ષણે એક અખંડ આત્મા શુદ્ધપણે અનુભવમાં આવ્યો; તે જીવ
પક્ષાતિક્રાંત થયો. તે જ ‘સમયસાર’ છે, ને સમ્યગ્દર્શન–સમ્યગ્જ્ઞાન–આનંદ વગેરે પણ તે જ
એક છે, બીજું કોઈ નથી.
આત્માનો આવો અનુભવ કેમ થાય? ને તે અનુભવ થતાં કેવો આત્મા દેખાય તેનું
વર્ણન આ સમયસારની ૧૪૪ મી ગાથામાં છે. સીમંધર પરમાત્મા પાસેથી કુંદકુંદાચાર્યદેવ આ
અલૌકિક સન્દેશ લાવ્યા છે. જેમ માણસોને વીખેરી નાંખવા સરકાર ૧૪૪ મી કલમ વાપરે છે,
તેમ અહીં પરભાવોથી આત્માની ભિન્ન કરનારી આ ૧૪૪મી કલમ છે. આચાર્યદેવના
સ્વાનુભવરૂપી કલમ વડે લખાયેલી આ ૧૪૪ મી ગાથા પરભાવોથી ભિન્ન એક શુદ્ધાત્માનો
અનુભવ કરાવે છે.
ભાઈ, તારે તારા આનંદસ્વરૂપ આત્માને અનુભવવો છે ને? તો કોઈ વિકલ્પ તેમાં
સમાય તેમ નથી, વિકલ્પોથી જુદું જ્ઞાનસ્વરૂપ છે તેને લક્ષમાં લે. જે જીવો પક્ષમાં અટકેલા છે
તેમને શુદ્ધઆત્માના વેદનરૂપ સમ્યક્ત્વ થતું નથી. તેઓ તો પક્ષના વિકલ્પમાં જ અટકીને તેને
વેદી રહ્યા છે. આત્મા બધાથી જુદો એકલો જ્ઞાનસ્વભાવી છે તે તો વિકલ્પોના બધા પક્ષોથી
પાર છે. જ્ઞાન જ્યારે ઈંદ્રિયાતીત થઈને અંદર વળ્‌યું ત્યારે બધા નયપક્ષના વિકલ્પોથી છૂટું પડ્યું
એટલે તે પક્ષાંતિક્રાંત થયું; કોઈ સૂક્ષ્મ વિકલ્પ પણ તે જ્ઞાનને પોતાના કાર્ય તરીકે ભાસતો નથી,
વિકલ્પથી એની જાત જ જુદી છે. આવું તે જ્ઞાન વિકલ્પાતીત થઈને, એટલે કે ચૈતન્યસ્વભાવની
સન્મુખ થઈને તરત જ મહા આનંદરૂપ–શાંત–ચૈતન્યરસપણે આત્માને અનુભવે છે; આવો
અનુભવ થયો તે જ સમ્યગ્દર્શન અને સમ્યગ્જ્ઞાન છે. તે ઈંદ્રિયાતીત છે, વિકલ્પાતીત છે.
આત્માનો આવો અનુભવ કરવાના જિજ્ઞાસુ જીવે પ્રથમ તો ધર્માત્મા પાસેથી આત્માનો
જ્ઞાનસ્વભાવ સાંભળ્‌યો છે; વિકલ્પનો એક અંશ પણ મારા જ્ઞાનનું કાર્ય નથી, વિકલ્પના સ્વાદ
કરતાં મારા જ્ઞાનની જાત જ જુદી છે,–આ પ્રમાણે જ્ઞાની પાસેથી સાંભળીને લક્ષમાં લીધું છે,
તેની ધગશ જાગી છે, તે જીવ અંતરમાં પ્રથમ તો પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવનો નિર્ણય કરે છે.
જ્ઞાનનો જ નિર્ણય કર્યો ત્યાં જ્ઞાન બધાથી છૂટું પડી ગયું, રાગનો કોઈ અંશ તેને જ્ઞાનપણે
ભાસતો નથી. આમ જ્ઞાન અને રાગનો નિર્ણય