:૩૬: આત્મધર્મ : અષાઢ: ૨૪૯૮
એક પરમભાવને જ અનુભવી રહ્યા છે તેમને ભેદરૂપ અનેક ભાવોવાળા વ્યવહારનું શું કામ છે?
શુદ્ધનય આત્માના એક અચલિત પૂર્ણ અખંડ સ્વભાવને પ્રગટ કરે છે એટલે તે રૂપે પોતાને
અનુભવે છે, તેમાં કોઈ અશુદ્ધતા કે ભેદના વિકલ્પો નથી.
આવા અખંડ શુદ્ધતત્ત્વને અનુભવમાં લીધા વિના, લક્ષમાં લીધા વિના, એકલા ભેદને ને
અશુદ્ધતાને જાણવા જાય તો તેને વ્યવહારનયનું પણ સાચું જ્ઞાન થતું નથી, તે તો એકલી
અશુદ્ધતાના અનુભવમાં જ પર્યાયબુદ્ધિથી અટકી જાય છે. તેની અહીં વાત નથી. અહીં તો
પરમાર્થના અનુભવરૂપ પ્રયોજન જેના લક્ષમાં છે એવો જીવ, વ્યવહારકાળે વ્યવહારને જેમ
છે તેમ જાણે છે,–એ રીતે જણાયેલો વ્યવહાર પ્રયોજનવાન છે. પ્રયોજનવાન એટલા માટે
કહ્યો કે તેનું જ્ઞાન કરીને પણ તે કાંઈ વ્યવહારના આશ્રયમાં રોકાતો નથી, પણ પર્યાયમાં
શુદ્ધતા વધારીને પરમાર્થ તરફ ઢળતો જાય છે ને અશુદ્ધતાને છોડતો જાય છે. એ રીતે
પરમાર્થના અનુભવથી સાધક પોતાના પ્રયોજનને સાધે છે. બે નયો ભિન્ન છે, બંનેનો
વિષય ભિન્ન છે. બંનેનો કાર્યકાળ પણ ભિન્ન છે; બંને નયો પોતપોતાના સમયમાં
કાર્યકારી છે. તેમાં જ્યારે પરમાર્થઆત્માની અનુભૂતિસ્વરૂપ શુદ્ધનય વર્તે છે તે કાળે
વ્યવહારનય હોતો નથી. અને જે કાળે પરમાર્થના અનુભવરૂપ શુદ્ધનય નથી તે કાળે
અશુદ્ધતાને જાણનારો વ્યવહારનય હોય છે. આ રીતે પોતપોતાના સમયમાં બંને નયો
કાર્યકારી છે. પણ, તેમાં સમ્યક્ત્વાદિની પ્રાપ્તિ તો શુદ્ધનયના અનુભવથી જ થાય છે,
વ્યવહારના આશ્રયે સમ્યક્વાદિ થતા નથી, એ મહા સિદ્ધાન્ત છે, ને તે જૈનધર્મનું જીવન છે.
પરમાર્થસ્વરૂપ એક શુદ્ધ આત્માના અનુભવ વડે મુમુક્ષુજીવ મોક્ષમાર્ગને સાધે છે.
[સમયસાર ગા. ૧૨ ના પ્રવચનોમાંથી]
પૂજારી....કોનો?
હે જીવ!
તું જ્યારે ભગવાન જિનેન્દ્રદેવની પુજા કરે છે ત્યારે
પૂજાનો શુભરાગ તને વહાલો છે? કે
ભગવાનની વીતરાગતા તને વહાલી છે?
તેનો વિચાર કર.
જો વીતરાગતાનો આદર ને પૂજ્યબુદ્ધિ હોય તો જ તારી પૂજા સાચી.
પણ જો રાગનો તને આદર હોય તો–
તેં વીતરાગને નથી પુજ્યા.......તેં તો રાગને જ પૂજ્યો છે.