Atmadharma magazine - Ank 351
(Year 30 - Vir Nirvana Samvat 2499, A.D. 1973).

< Previous Page   Next Page >


PDF/HTML Page 5 of 45

background image
: ૨ : આત્મધર્મ : પોષ : ૨૪૯૯
ત્રીજું નામ કુંદકુંદાચાર્યદેવનું આવે છે, मंगलं कुंदकुंदार्यो – આવા મંગળરૂપ આચાર્ય
દેવની આચાર્યપદવીનો આજે મહાન દિવસ છે, ને આપણે અહીં પણ આજે (મશીનથી
આરસમાં) સમયસાર કોતરવાની મંગલ શરૂઆત થઈ છે.
આજે ‘પોષ વદ આઠમ’ ને બુધવાર છે. બુધ એટલે જ્ઞાન, જ્ઞાનનો વાર, એટલે
જ્ઞાનની પરિણતિનો અવસર, તે જ્ઞાનને દેખાડનારું આ સમયસાર– શાસ્ત્ર છે. આત્માની
અનુભવદશામાં ઝુલતાં ઝુલતાં શાસ્ત્ર–રચનાનો વિકલ્પ આવ્યો ને આ સમયસારાદિ
શાસ્ત્રોની રચના થઈ ગઈ; તેમાં વિકલ્પનું કે વાણીનું કર્તૃત્વ તેમના જ્ઞાનમાં નથી,
જ્ઞાનના સ્વ–પરપ્રકાશક સામર્થ્યમાં વિકલ્પ અને વાણી પરજ્ઞેયપણે જણાઈ જાય છે.
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ પોતાના જ્ઞાનરૂપે પરિણમે છે, તેમાં વિકલ્પનું કે વચનનું કર્તૃત્વ નથી;
સમ્યગ્દ્રર્શનમાં ચૈતન્યના અતીન્દ્રિય આનંદસ્વાદનું વેદન હોય છે, ને તે અંશ દ્વારા ‘મારો
આખો આત્મા આવો આનંદમૂર્તિ – ચૈતન્મૂર્તિ છે’ એવું ધર્મીને ભાન થાય છે. આ રીતે
સ્વભાવમાં એકતા ને રાગથી ભિન્નતાના અનુભવ સહિત આત્માની જે પ્રતીત થઈ તે
સમ્યગ્દ્રર્શન છે. એવું સ્વરૂપ આચાર્યદેવે આત્માના વૈભવથી આ સમયસારમાં દેખાડ્યું
છે. ધર્મીને રાગના કાળે તે રાગનું જ્ઞાન વર્તે છે, એટલે ધર્મી જીવ સ્વ. પરપ્રકાશક
જ્ઞાનપણે વર્તે છે. તેના જ્ઞાનમાં અતીન્દ્રિય આનંદસ્વરૂપ આત્માનો અનુભવ વર્તે છે,
અહા, ચૈતન્યભગવાન પૂર્ણાનંદપણે જેને અનુભવમાં આવ્યો તે સમ્યગ્દ્રર્શનની શી વાત!
લોકોને સમ્યગ્દ્રર્શન શું ચીજ છે તેની ખબર નથી.
રાગના કાળે જ ધર્મી તો સ્વપરપ્રકાશક જ્ઞાનપણે જ વર્તે છે; વિકલ્પપણે નથી
વર્તતા. વિકલ્પની અપેક્ષા રાખ્યા વગર પોતે જ્ઞાનપણે વર્તે છે. વિકલ્પ જણાય ત્યાં
‘વિકલ્પનું જ્ઞાન’ કહેવું તે વ્યવહાર છે, ખરેખર જ્ઞાનમાં વિકલ્પની અપેક્ષા નથી. જ્ઞાની
વિકલ્પનો કર્તા નથી. એ વાત ૯પ માં કળશમાં આચાર્યદેવ કહે છે–
विकल्पकः परं कर्ता विकल्पः कर्म केवलम् ।
न जातु कर्तृकर्मत्वं सविकल्पस्य नश्यति ।। ९५ ।।
જ્ઞાન અને વિકલ્પની ભિન્નતાને જે જાણતો નથી એવો અજ્ઞાની જીવ જ
વિકલ્પનો કર્તા છે અને વિકલ્પ તેનું કર્મ છે. આત્માને વિકલ્પવાળો જ અનુભવનાર
જીવને તે વિકલ્પનું કર્તાકર્મપણું કદી નાશ થતું નથી. અને જ્ઞાન થયા પછી વિકલ્પનું