સેવો. ચૈતન્યથી ભિન્ન જે કોઈ પરભાવો છે તે આત્મા નથી, સહજ એક ચૈતન્યભાવ
પણે જે પોતામાં અનુભવાય છે તે પરમ તત્ત્વ જ આત્મા છે. –તે જ હું છું–એમ ધર્મી
અનુભવે છે. – આવો અનુભવ તે સર્વ સિદ્ધાંતનો સાર છે.
છે તે તો રાગથી જુદી જ છે, તે કાંઈ બંધનું કારણ નથી; ત્યાં જે રાગ છે તે જ બંધનું
કારણ છે. એટલે જ્ઞાન બંધનું કારણ થતું ન હોવાથી જ્ઞાનીને બંધન જ નથી એમ કહ્યું
છે. જ્ઞાનભાવ બંધનું કારણ નથી અને રાગભાવ બંધનું કારણ છે–એમ બંનેની તદ્ન
ભિન્નતા છે. જ્ઞાનભાવનો કર્તા જ્ઞાની રાગભાવનો કર્તા થતો નથી. જ્ઞાનભાવ બંધનું
કારણ નહિ પણ મોક્ષનું જ કારણ થાય છે, ને રાગભાવ મોક્ષનું કારણ નહિ પણ બંધનું
જ કારણ થાય છે. – એ બંનેની જાત જ જુદી છે. અને રાગનું અસ્તિત્વ તો જ્ઞાનની
હીણી દશા વખતે જ હોય છે, એટલે જઘન્ય જ્ઞાનદશા વખતે જે બંધન થાય છે તેમાં
જ્ઞાનનો કાંઈ દોષ નથી. જઘન્ય જ્ઞાનપરિણમનને બંધનું કારણ કહ્યું ત્યાં એમ સમજવું કે
ખરેખર જ્ઞાનપરિણામ કાંઈ બંધનું કારણ નથી પણ તે જ્ઞાન વખતે વર્તતો રાગ જ
બંધનું કારણ છે. સાધકને આ રીતે જ્ઞાન અને રાગ બંને સાથે રહેવામાં કાંઈ વિરોધ
નથી, પણ તેમાં જે રાગ છે તે જ બંધનું કારણ છે, અને જે જ્ઞાન છે તે બંધનું કારણ થતું
નથી–આમ બંનેની ભિન્નતા ઓળખવી જોઈએ. તેમાંથી જ્ઞાનભાવને જ જ્ઞાનીનું કાર્ય
કહ્યું, ને તેથી તેને અબંધ કહ્યો. રાગને તો જ્ઞાનથી ભિન્ન બંધભાવમાં રાખ્યો. –તે
જ્ઞાનીનું કાર્ય નથી.
વગરના રાગાદિ બાકી છે તેને પણ છોડવા માટે વારંવાર ઉપયોગને અંતરમાં એકાગ્ર
કરીને. સ્વશક્તિને અનુભવે છે. નીચલી દશામાં નિર્વિકલ્પદશા ક્યારેક–ક્યારેક આવે છે,
ને પછી મુનિને તો વારંવાર નિર્વિકલ્પદશા થયા કરે છે... રાગથી તદ્ન જુદો
ચૈતન્યગોળો મહા આનંદ સહિત અનુભવે છે. અહો, આવો અનુભવ તે વીતરાગમાર્ગ
છે. વીતરાગમાર્ગ તો અલૌકિક માર્ગ છે, જગતથી જુદી જાતનો વીતરાગમાર્ગ છે.