: ફાગણ : ર૪૯૯ આત્મધર્મ : ૩૭ :
સમ્યગ્દર્શનની ઓળખાણ
પ્રશ્ન :– કોઈ જીવ સમ્યગ્દર્શન પામ્યો છે તેને ઓળખવાનું લક્ષણ શું? –કે જેથી બીજા
માણસ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ અને મિથ્યાદ્રષ્ટિ વચ્ચેનો ફરક સમજી શકે?
ઉત્તર :– એકલા બહારની ક્રિયાના ચિહ્નથી સમ્યગ્દ્રષ્ટિને ઓળખી શકાય નહિ. જેને
પોતાને સમ્યક્ત્વનું સ્વરૂપ લક્ષગત થયું હોય તે જ સમ્યગ્દ્રષ્ટિને ખરેખર
ઓળખી શકે. સમ્યગ્દર્શન પોતે અતીન્દ્રિય વસ્તુ છે, એકલા ઈન્દ્રિયગમ્ય ચિહ્નો
દ્વારા તેને ઓળખી ન શકાય. સમ્યગ્દ્રષ્ટિની ખરી ઓળખાણ ત્યારે થાય કે
જ્યારે પોતામાં તે જાતનો ભાવ પ્રગટ કરે. સમ્યગ્દ્રષ્ટિની ઓળખાણનો ભાવ
પણ અપૂર્વ છે, ને રાગથી પાર છે. જેમ આત્મા અલિંગગ્રહણ એટલે અતીન્દ્રિયગ્રાહ્ય
છે તેમ તેની સમ્યક્ત્વાદિ શુદ્ધદશા પણ ખરેખર અલિંગગ્રહણ એટલે અતીન્દ્રિયગ્રાહ્ય
છે, તેને એકલા ઈન્દ્રિયગમ્ય અનુમાનથી ઓળખી શકાય નહિ.
તૈયારી અને પ્રાપ્તિ
પ્રશ્ન :– સમ્યગ્દર્શન પામવાની તૈયારીવાળા જીવની દશા કેવી હોય છે? ને સમ્યગ્દર્શન
પામ્યા પછી તેની દશા કેવી હોય છે?
ઉત્તર :– એક આત્મઅનુભવનો જ ઉમંગ, તેનો જ રંગ, વારંવાર સતત તેની જ ઘોલના,
નિજસ્વરૂપની અતિશય મહત્તા, તેની એકની જ પ્રિયતા, ને એના સિવાય
બધાય પરભાવોની અત્યંત તૂચ્છતા સમજીને તેમાં તદ્ન નીરસતા, બીજે બધેથી
પરિણામ હટાવીને એક આત્મસ્વરૂપમાં જ પરિણામને લગાવવાનો ઊંડો ઉગ્ર
પ્રયત્ન;.. સ્વરૂપની અપ્રાપ્તિનો પ્રથમ તીવ્ર અજંપો, તેની પ્રાપ્તિ માટે તીવ્ર
જિજ્ઞાસારૂપ ધગશ, પછી નીકટમાં જ સ્વરૂપની પ્રાપ્તિના ભણકારનો પરમ
ઉલ્લાસ–ઠંડક;– આમ ઘણા પ્રકારે અનેકવાર ગુરુદેવ સમ્યક્ત્વની ભૂમિકાનું
વર્ણન કરે છે.
સ્વરૂપ પ્રાપ્ત થયું ને અપૂર્વતા થઈ તે તો અપાર ગંભીરપણે અંદર ને
અંદર જ સમાય છે. એ સમકિતીની પરિણતિમાં કોઈ પરમ ઉદાસીનતા,
અદ્ભુત શાંતિ, જગતથી અલિપ્તતા, આત્માના અનુભવના આનંદની કોઈ
અચિંત્ય ખુમારી–વગેરે અનંતા ભાવોથી ભરેલી ઘણી ઘણી ગંભીરતા તો
પોતાને જ્યારે સ્વાનુભવ થાય ત્યારે ખબર પડે.