: ૨૪ : આત્મધર્મ : ચૈત્ર : ૨૪૯૯
ભેળવે છે. જે જ્ઞાનમય ભાવ નથી તેને તે જ્ઞાનમય માને છે, તેથી તેને આત્મા
અને અનાત્માનું ભેદજ્ઞાન નથી; તે આત્માને પણ નથી જાણતો, ને અનાત્માને
પણ નથી જાણતો.
* જ્ઞાની તો આત્માને જ્ઞાનમય જ માને છે; જ્ઞાનમય એક ભાવમાં રાગાદિનો
પ્રવેશ નથી. રાગ એટલે અનાત્મા, તેના પરિહાર વડે જ્ઞાનમય આત્માની સિદ્ધિ
થાય છે. એ વાત અહીં ગાથા ૨૦૧–૨૦૨ માં સમજાવી છે.
આમાં જ્ઞાન અને રાગના ભેદજ્ઞાનની અપૂર્વ વાત છે. જ્ઞાનીની પરિણતિ કેવી
હોય ને અજ્ઞાનીની પરિણતિ કેવી હોય તે ઓળખતાં ભેદજ્ઞાન થાય છે.
રાગ વખતે જ્ઞાનીની પરિણતિ જ્ઞાનપણે વર્તે છે; તે જ્ઞાનસ્વભાવમય પોતાને
અનુભવતો હોવાથી તેની અણુમાત્ર પણ રાગ નથી. રાગ તો અનાત્મા છે, તેમાં જ્ઞાની
પોતાપણે કેમ વર્તે?
શું જ્ઞાનીને રાગ નથી થતો?
ના; જ્ઞાનીને જ્ઞાનમાં રાગ નથી થતો; રાગને રાગપણે તે જાણે છે પણ પોતાના
જ્ઞાનમાં તે રાગને ભેળવતા નથી. એટલે રાગ તે તેના જ્ઞાનનું જ્ઞેય છે, પણ તે જ્ઞાનનું
કાર્ય નથી. જ્ઞાનીનું જ્ઞાન રાગથી જુદું છે, માટે જ્ઞાનીને રાગ નથી. અજ્ઞાની રાગ વખતે
રાગથી જુદા જ્ઞાનને જાણતો નથી, રાગને જ પોતાના સ્વભાવ તરીકે અનુભવે છે,
એટલે રાગથી જુદો કોઈ આત્મા તેને દેખાતો નથી. આ રીતે અજ્ઞાની રાગમાં જ
પોતાપણે વર્તે છે; તેને આત્મા અને અનાત્માનું ભેદજ્ઞાન નથી.
શાસ્ત્રના જ્ઞાનનું ફળ તો જ્ઞાન અને રાગનું ભેદજ્ઞાન કરીને જ્ઞાનનું સેવન કરવું
ને રાગનું સેવન છોડવું તે છે. એકલા શાસ્ત્રો ગોખી જાય ને શબ્દો ધારી લ્યે પણ અંદર
આવું ભેદજ્ઞાન ન કરે, જ્ઞાનનો અનુભવ ન કરે, તો તેને ધર્મ થાય નહીં; શાસ્ત્રભણતરનું
ખરૂં ફળ તેને આવે નહિ. ગાથા ૩૮૨ માં કહે છે કે –
– આ જાણીને પણ મૂઢ જીવ પામે નહિ ઉપશમ અરે!
શિવબુદ્ધિને પામેલ નહીં એ પર ગ્રહણ કરવા ચાહે.
જ્ઞાનનું પરદ્રવ્યોથી અત્યંત ભિન્નણું બતાવ્યું; તે જાણીને પણ મૂઢ અજ્ઞાની જીવ
ઉપશમભાવ કરતો નથી; ભેદજ્ઞાનરૂપ શિવબુદ્ધિને નહિ પામેલો તે જીવ પરદ્રવ્યને ગ્રહણ
કરવા ચાહે છે. જ્ઞાનમાં રાગનું ગ્રહણ કરવા માંગે છે – તે જીવને શિવબુદ્ધિ નથી,
ભેદજ્ઞાન નથી, મોક્ષમાર્ગ નથી.