એવી ઊંડી વાંછા અજ્ઞાનીને પડી જ છે, તેથી રાગના ફળથી તે જુદો રહી શકતો
નથી.
અહો, ચૈતન્યની શુદ્ધતાનું પરાક્રમ જે કરે છે એવા ધર્મી જીવોની ક્રિયા સંસારને
માટે અફળ છે. અને જે અજ્ઞાની છે તે ભલે સંસારમાં ભાગ્યવાન–પુણ્યવાન હોય
તોપણ તેની શુભાશુભક્રિયાઓ સંસારને માટે જ સફળ છે,પ તેના રાગનું ફળ
સંસાર જ છે, મોક્ષને માટે તેની બધી ક્રિયાઓ નિષ્ફળ છે.
પ્રશ્ન:–જ્ઞાનીને રાગાદિ કર્મ તો થાય છે, છતાં જ્ઞાની કર્મ કરતો નથી ને તેના
ફળને વાંછતો નથી–એમ કેમ કહો છો?
ઉત્તર:–ભાઈ, જ્ઞાની શું કરે છે એની તને ખબર નથી. જ્ઞાનચેતનારૂપે પરિણમતો
જ્ઞાની, તે રાગ કરે છે–એમ તને તારી અજ્ઞાનદ્રષ્ટિથી જ દેખાય છે; તે વખતે
રાગથી જુદી જ્ઞાનચેતના જ્ઞાનીને વર્તે છે–તેને તો તું ઓળખતો નથી. ધર્મીની
જ્ઞાનચેતના તો અંદરના અતીન્દ્રિય આનંદનો સ્વાદ લેનારી છે, એ ચેતનમાં
રાગ કેવો? ‘જ્ઞાની’ રાગ કરે છે–એમ અમને તો દેખાતું નથી; અમને તો
જ્ઞાનીની જ્ઞાનચેતના રાગથી જુદી જ દેખાય છે.
અહો! સમ્યગ્દર્શન થતાં અંદરથી આનંદની લહેર ઊઠી છે. તે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ શું
કરે છે–જ્ઞાન કરે છે કે રાગ કરે છે? એ વાત અજ્ઞાનથી ઓળખી શકાય નહીં.
જેને આનંદમય સ્વસંવેદનથી અંદરમાં અનંતગુણનો વૈભવ પ્રગટ્યો
છે....મુનિઓને તો પ્રચૂરપણે ઢગલાબુધ સુંદર આનંદમય સ્વસંવેદન વર્તે છે, ને
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ ચોથેગુણસ્થાને ભલે મુનિ કરતાં નાનો છે–છતાં તેને પણ આત્માના
સુંદર–અતીન્દ્રિય આનંદના વેદનરૂપ સ્વસંવેદન હોય છે, તેને પણ આત્માનો
વૈભવ પ્રગટ્યો છે. અરે, આત્માના આવા આનંદમય વૈભવમાં રાગનું કર્તૃત્વ
કેવું? ચૈતન્યના વૈભવમાં રાગનો કણિયો પણ કેમ સમાય? ધર્મીના
ચૈતન્યભાવમાં કોઈ કર્મ કોઈ રાગ તન્મયપણે નથી એટલે ધર્મી તેનો કર્તા નથી.
ધર્મીજીવની આવી દશાને ખરેખર જ્ઞાની જ ઓળખે છે. બહારના જ ભાવોને
દેખનારો બહિરાત્મા તે અંતરાત્માના ભાવને ક્રયાંથી જાણે? અંતરાત્માની
ચેતના પરભાવથી જુદે–જુદી વર્તે છે. અંતરાત્માની આવી ગતિને બહિરાત્મા
જાણી શકે નહીં.–જાણે તો તે બહિરાત્મા રહે નહીં.