: ૨૪૯૯ : જેઠ આત્મધર્મ : ૨૧ :
હે ભવ્ય! તું ચેતનસ્વરૂપ આત્માને જાણ
સમ્યક્ત્વાદિ ભાવશુદ્ધિ તે જ શાસ્ત્રના શ્રવણ–પઠનનું સાચું ફળ છે.
અહો, અતીન્દ્રિય આત્માના સ્વસંવેદનપૂર્વક
નીકળતી વીતરાગી સંતોની વાણી!–જાણે ચૈતન્યની
કોઈ ઊંડી–ઊંડી ગૂફામાંથી આત્મઅનુભવના વાયરા
વા’તા હોય! એમ ગંભીરપણે આત્માનું સ્વરૂપ
દેખાડે છે. વાણીમાં પણ ચૈતન્યના રણકારની
આવી મીઠાશ...અહો! તે ચૈતન્યની અનુભૂતિની
મીઠાશની શી વાત! સંતો કહે છે કે આવા આત્માને
સ્વસંવેદનથી તમે અનુભવો.
(ભાવપાહુડ ગા. ૬૪–૬૫)
હે ભવ્ય! તું જીવનું સ્વરૂપ ચેતનમય જાણ. શબ્દ–રસ–રૂપ–ગંધ–વર્ણ વગેરે
જડના સ્વભાવો છે, તે આત્માનો સ્વભાવ નથી. ખાટો–મીઠો વગેરે પાંચ પ્રકારનો જે
રસ છે તે પુદ્ગલનો સ્વભાવ છે, તે આત્માનો રસ નથી. આત્માનો સ્વભાવ તેને
જાણનાર છે, પણ આત્મા તે રસરૂપે થતો નથી. આત્મા પરિણમે તો તે રસરૂપે
પરિણમતો નથી પણ જ્ઞાયકભાવરૂપે પરિણમવાનો આત્માનો સ્વભાવ છે.–આવા
અરસસ્વભાવને, એટલે કે રસથી ભિન્ન અતીન્દ્રિય ચેતનાગુણને તું તારા સ્વસંવેદન
વડે જાણ.
આત્માનો સ્વભાવ જ્ઞાયક છે, તે જાણનાર છે. રસને જાણવાનો તેનો સ્વભાવ
છે, પણ તે રસરૂપે થઈ જતો નથી. જો રસરૂપે આત્મા થાય, તો તે રસ સાથે તન્મય
થઈ જાય એટલે આત્મા જડ થઈ જાય. પણ એમ કદી થતું નથી. દરેક દ્રવ્ય સ્વતંત્ર છે.
કોઈના દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય બીજારૂપે થતા નથી.
આત્માનો સ્વભાવ તો જેવા સિદ્ધભગવાન છે એવો જ છે. જેમ
સિદ્ધભગવાનમાં રૂપ–રસ–ગંધ કાંઈ નથી તેમ આ આત્મામાં પણ નથી.
સિદ્ધભગવાનની જેમ આ