: ૧૬ : આત્મધર્મ : અષાઢ : ૨૪૯૯
મોક્ષના કારણરૂપ શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્ર
તેમાં શુદ્ધાત્માનો જ આશ્રય છે, કોઈ બીજાનો નહીં.
(સમયસાર ગાથા ૨૭૬–૨૭૭ ના પ્રવચનમાંથી)
આત્માને બંધનથી છૂટકારો ને મોક્ષનું સાધન કઈ રીતે થાય? તે કહે છે.
આત્માનો જે શુદ્ધસ્વભાવ તેના આશ્રયે થતા સમ્યગ્દ્રર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર તે જ મોક્ષનો
ઉપાય છે. શાસ્ત્રના આલંબને થતું જ્ઞાન, નવતત્ત્વની શ્રદ્ધા કે છકાયજીવોની દયા
એવો જે વ્યવહાર છે તેમાં પરનું અવલંબન છે, તેના આશ્રયે મોક્ષનું સાધન થતું
નથી. તે વ્યવહાર શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–આચરણના વિકલ્પો ન હો કે હો, તેના આશ્રયે કાંઈ
મોક્ષમાર્ગ નથી. મોક્ષમાર્ગ શુદ્ધાત્માના આશ્રયે જ છે.
જ્યાં જ્યાં સમ્યગ્દ્રર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર હોય ત્યાં ત્યાં શુદ્ધાત્માનો આશ્રય હોય
જ છે, તેથી અભેદદ્રષ્ટિરૂપ નિશ્ચયમાં તો શુદ્ધઆત્મા પોતે દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર છે.
પણ, જ્યાં જ્યાં સમ્યગ્દ્રર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર હોય ત્યાં ત્યાં વ્યવહારશ્રદ્ધા
વગેરેના વિકલ્પો હોય જ છે – એવો નિયમ સાબિત થતો નથી, કેમકે વ્યવહારના તે
વિકલ્પો વગર પણ નિશ્ચય સમ્યગ્દ્રર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર શુદ્ધાત્માના આશ્રયે વિદ્યમાન
વર્તે છે. માટે નવતત્ત્વ વગેરે સંબંધી વિકલ્પો તે કાંઈ સમ્યક્ત્વાદિનો આધાર નથી.
ભાઈ, તારા સાચા સમ્યગ્દ્રર્શન–જ્ઞાન–આનંદમાં તો તારા આત્માનો જ
આશ્રય હોય કે બીજાનો હોય? મોક્ષના કારણરૂપ જે સાચા સમ્યગ્દ્રર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર
છે તે આત્માના આશ્રયે જ થાય છે, પરનો આશ્રય તેમાં ક્યાંય જરા પણ નથી.
જરાક પણ પરના આશ્રયથી જે લાભ માને તેણે સાચા મોક્ષમાર્ગને જાણ્યો નથી.
* જૈનમાર્ગ – અનુસાર જીવાદિ નવતત્ત્વોના ભેદને જાણે પણ જો ભેદથી પાર
શુદ્ધાત્માનો આશ્રય કરીને તેની શ્રદ્ધા ન કરે તો તે જીવને સમ્યક્ત્વ હોતું નથી.
ભેદના વિકલ્પો હો કે ન હો – તોપણ સમ્યક્ત્વનો સદ્ભાવ જ છે. આ રીતે
શુદ્ધાત્માના જ આશ્રયે સમ્યક્ત્વ હોવાનો નિયમ સિદ્ધ થયો. તેથી સમ્યક્ત્વ માટે
મુમુક્ષુએ નિશ્ચયરૂપ