: ૪૨ : આત્મધર્મ : શ્રાવણ : ૨૪૯૯
ધર્મીનું વેદન
* ધર્મીને દુઃખ હોય? ... હા; ધર્મીનેય જેટલો રાગ છે તેટલું દુઃખ છે.
* તે દુઃખનું વેદન ધર્મીને હોય? .... . હા; જેટલો રાગ છે તેટલું દુઃખનું પણ
વેદન છે. રાગનું વેદન તો દુઃખરૂપ – આકુળતારૂપ જ હોય ને! રાગનું
વેદન કાંઈ શાંતિરૂપ ન હોય.
* તે રાગના દુઃખ વખતે ધર્મીને શાંતિનું વેદન છે કે નથી? .... છે; તે
વખતેય સ્વભાવના શ્રદ્ધા–જ્ઞાનાદિરૂપ જે શુદ્ધ પરિણમન વર્તે છે તેમાં તો
અપૂર્વ આત્મ શાંતિનું જ વેદન છે, તેમાં કાંઈ દુઃખ નથી; પણ રાગમાં તો
દુઃખ જ છે, તેમાં કાંઈ શાંતિ નથી.
* તો એકકોર સમ્યગ્દ્રર્શનાદિની અપૂર્વ શાંતિનું વેદન, ને બીજીકોર રાગની
આકુળતાના દુઃખનું વેદન, – એ બંને વેદન ધર્મીને એકસાથે વર્તે છે? –
હા; સાધકની પર્યાયમાં શાંતિ અને દુઃખ બંનેનું વેદન એકસાથે વર્તે છે.
જો શાંતિનું જરાય વેદન ન હોય ને એકલા જ દુઃખનું વેદન હોય તો –
તો અજ્ઞાનદશા છે; અને જો પૂર્ણ શાંતિનું જ વેદન હોય ને દુઃખનું વેદન
જરાય ન હોય તો ત્યાં પર્ણદશા હોય; સાધકની દશામાં તો ઘણી શાંતિનું
વેદન હોવા છતાં રાગાદિના જરાક દુઃખનું વેદન પણ છે. – આવી
મિશ્રધારા સાધકને હોય છે.
* જેટલો રાગ છે તે રાગને દોષરૂપ – દુઃખરૂપ જો ન જાણે, ને તે રાગમાં
પણ જો શાંતિ માને તો તેને પોતાના દોષ જોતાં આવડતું નથી. એણે તો
દોષને ગુણમાં ભેળવી દીધો. ગુણ–દોષનું સાચું પૃથક્કરણ જ્ઞાની જ કરી
શકે છે. રાગાદિ દોષના કોઈ અંશને તે ગુણમાં ભેળવતા નથી.
* શાંતિનું જરાય વેદન ન હોય તે અજ્ઞાની, અશાંતિનું જરાય વેદન ન હોય
તે વીતરાગ. ઘણી શાંતિ સાથે જરાક અશાંતિનું વેદન – તે સાધકદશા.
– આમ પોતાની પર્યાયમાં શાંતિ – અશાંતિનું વેદન જે પ્રકારે વર્તે છે તે
પ્રકારે ધર્મી જાણે છે.