: ૪૦ : આત્મધર્મ : કારતક : ૨૫૦૦
સત્ દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય એ ત્રણેય સત્ત્વનો જ વિસ્તાર છે, સત્ત્વથી (એટલે કે
વસ્તુની સત્તાથી) તે કોઈ જુદા નથી. તેમજ જુદી–જુદી ત્રણ સત્તા નથી, એક જ સત્તા
દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય સર્વેમાં વ્યાપક છે.
• અભેદની અનુભૂતિમાં આનંદ; •
તે અનુભૂતિમાં પર્યાયની ગૌણતા છે, અભાવ નથી
સત્ની અનુભૂતિમાં ‘દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય’ એવા ભેદ રહેતા નથી, ત્યાં તો
અભેદની અનુભૂતિનો વીતરાગી આનંદ છે તે અનુભૂતિમાં શુદ્ધપર્યાયો ગૌણરૂપ છે,
અભાવરૂપ નથી. ‘આ દ્રવ્ય, આ ગુણ, આ પર્યાય’ એવા ભેદનું લક્ષ રહે ત્યાં વિકલ્પ છે,
તેમાં અટકે તેને નિર્વિકલ્પ અનુભૂતિ થતી નથી.
• નિર્ગ્રંથ જૈનમાર્ગ; ચોથાગુણસ્થાને પણ સમ્યગ્દર્શનનું નિર્ગ્રંથપણું •
આત્માનો વીતરાગસ્વભાવ છે; તે સ્વભાવ તો મોહાદિ વગરનો નિર્ગ્રંથ છે; અને
તે સ્વભાવને અવલંબીને જે રાગરહિત સમ્યગ્દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્રદશા પ્રગટ થઈ તે પણ
નિર્ગ્રંથ છે; ચોથા ગુણસ્થાને સમ્યગ્દર્શન છે તેને પણ નિર્ગ્રંથ કહેવાય છે, કેમકે તે
સમ્યગ્દર્શનમાં મિથ્યાત્વ–મોહની ગાંઠ છૂટી ગઈ છે. મુનિદશાને યોગ્ય નિર્ગ્રંથપણું
(બહારમાં પણ જ્યાં વસ્ત્રાદિ પરિગ્રહ નથી) તે તો છઠ્ઠા–સાતમા ગુણસ્થાને હોય છે.
આવો નિર્ગ્રંથમાર્ગ તે જૈનદર્શનનો મત છે. આવા જૈનદર્શનની ઓળખાણપૂર્વક,
શુદ્ધાત્માની અનુભૂતિરૂપ જે સમ્યગ્દર્શન છે તે ધર્મનું મૂળ છે.
જ્યાં આત્માનું જ્ઞાન સાચું નથી, જૈનમાર્ગના દેવ–ગુરુ–સૂત્રને જે માનતો નથી
એવો જીવ પોતે તો ધર્મથી ભ્રષ્ટ છે, અને એવા ભ્રષ્ટ જીવમાં બહારના કોઈ જાણપણાની
કે ત્યાગ વગેરેની અધિકતા દેખાય તો તેથી કાંઈ ધર્મીને તેનો મહિમા ન આવે; ધર્મભ્રષ્ટ
જીવને જે અનુમોદે, પ્રશંસા કરે, તે જીવ પોતે પણ ધર્મથી ભ્રષ્ટ થાય છે, વીતરાગ
જૈનદર્શનના સાચા માર્ગને તે જાણતો નથી. વીતરાગ જૈનમાર્ગ તો મોહની ગાંઠ વગરનો
ને વસ્ત્રાદિ પરિગ્રહ વગરનો નિર્ગ્રંથ છે.
• અહો, સત્ય જૈન વીતરાગમાર્ગ! એના મહિમાની શી વાત! •
અરે, જૈનદર્શન તો અલૌકિક વીતરાગમાર્ગ છે! વીતરાગી સ્વાનુભવી સંતોનો જે
અભિપ્રાય, સર્વજ્ઞદેવનો જે માર્ગ, તે કુંદકુંદાચાર્યદેવે પ્રસિદ્ધ કર્યો છે. એ નિર્ગ્રંથ