અનેકાન્તમય જ્ઞાનવસ્તુને તે ઓળખતો નથી, તેથી એવા જીવોને અનેકાન્તમય
આત્મવસ્તુની ઓળખાણ કરાવવા અરિહંત ભગવાને અનેકાન્તવડે તેનો ઉપદેશ કર્યો
છે.
પોતાની આત્મવસ્તુ છે તે પોતાપણે સત્ છે, ને અન્ય પર પદાર્થોરૂપે તે અસત્ છે. આ
રીતે આત્મવસ્તુ પ્રસિદ્ધ થાય છે. જેમ આત્મા પોતાપણે છે તેમ જો પરપણે પણ આત્મા
શકે. આત્મા પોતાના ચેતન–ગુણ–પર્યાયોરૂપે પરિણમે છે, તેમ જો જડના કે પરના ગુણ–
પર્યાયરૂપે પણ તે પરિણમે, તો આત્માનું કોઈ સ્વરૂપ જ સિદ્ધ ન થાય. પણ જ્ઞાનમાત્ર
આત્મવસ્તુ પોતાના જ્ઞાન સાથે તન્મય વર્તતા આત્માના અનંત ધર્મો સાથે પરિણમે છે,
ને પરથી તે ભિન્ન પરિણમે છે,–આ રીતે પોતાના સ્વરૂપથી જ અનેકાન્તસ્વરૂપે આત્મા
પ્રકાશે છે. અનેકાન્તવડે આવા જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્માને અનુભવવો તે ભગવાન
અર્હંતદેવનું અમોઘ શાસન છે, તે મોહને હણીને ભગવાન આત્માને સત્ય સ્વરૂપે પ્રસિદ્ધ
કરે છે.
ભગવાન લક્ષ્યપણે પ્રસિદ્ધ થાય છે. આવા આત્માને જાણતાં પરભાવથી ભિન્ન જ્ઞાનનું
પરિણમન થયું તે જ સાચો વૈરાગ્ય છે, તે જ્ઞાનમાં પરમ અનાકુળતારૂપ આનંદ પણ છે,
તેમાં પવિત્રતા પણ છે, તેમાં ઈંદ્રિયોથી પાર એવું અતીન્દ્રિયપણું છે–સ્વસંવેદનપ્રત્યક્ષપણું
છે,–એમ અનંત ચૈતન્યધર્મો એકસાથે જ્ઞાનભાવરૂપ પરિણમી રહ્યા છે.–આ જ અનેકાન્ત
વસ્તુસ્વરૂપને સમ્યગ્જ્ઞાની જ જાણે છે. અહો, વીરનાથનું અનેકાન્તશાસન કોઈ અદ્ભુત
પરમ ગંભીરતાથી ભરેલું છે. કોઈપણ પડખેથી તેને નક્કી કરવા જતાં જ્ઞાન પરથી
નાસ્તિપણું કરીને, અંતરમાં અનંતગુણથી ભરપૂર સ્વભાવની અસ્તિમાં પ્રવેશી જાય છે,
એટલે શુદ્ધતારૂપે તેનું પરિણમન થાય છે.–આ જ