: ૨ : આત્મધર્મ : મહા : ૨૫૦૦
એક જ્ઞાનમાત્ર જ ભાવમાં શક્તિ અનંતી ઊછળે;
અહીં વર્ણવે તે શક્તિને ભવિ જીવ જાણો તેહને.
‘જીવત્વ’થી જીવે સદા જીવ ચેતતો ‘ચિતિ’ શક્તિથી;
‘દ્રશિ’ શક્તિથી દેખે બધું ને જાણતો વળી ‘જ્ઞાન’થી.
આકુળ નહિ ‘સુખ’ શક્તિથી, નિજને રચે નિજ ‘વીર્ય’થી;
‘પ્રભુતા’ વડે શોભિત ને વ્યાપક છે ‘વિભુ’ શક્તિથી.
સામાન્ય દેખે વિશ્વને તે ‘સર્વદર્શિ’ શક્તિ છે;
જાણે વિશેષે વિશ્વને ‘સર્વર્જ્ઞતા’ની શક્તિ છે.
જ્યાં આવી ઝળકે વિશ્વ એવી શક્તિ છે ‘સ્વચ્છત્વ’ની;
છે સ્પષ્ટ–સ્વાનુભવમયી તે શક્તિ જાણ ‘પ્રકાશ’ની.
‘વિકાસમાં સંકોચ નહિ’ તે શક્તિ તેરમી જાણવી;
‘નહિ કાર્ય–કારણ’ કોઈનું એવી જ શક્તિ આત્મની.
જે જ્ઞેયનો જ્ઞાતા બને વળી જ્ઞેય બનતો જ્ઞાનમાં,
તે શક્તિને ‘પરિણમ્ય–પરિણામક’ કહે છે શાસ્ત્રમાં.
‘નથી ત્યાગ કે નથી ગ્રહણ’ બસ! નિજસ્વરૂપમાં સ્થિત જીવ છે;
સ્વરૂપે પ્રતિષ્ઠિત જીવની શક્તિ ‘અગુરુલઘુત્વ’ છે.
‘ઉત્પાદ–વ્યય–ધ્રુવ’ શક્તિથી જીવ ક્રમ–અક્રમ વૃત્તિ ધરે,
‘પરિણામશક્તિ’થી સત્પણું ત્રણકાળમાં તે નહિ ફરે.
નહીં સ્પર્શ જાણો જીવમાં આત્મપ્રદેશ ‘અમૂર્ત’ છે;
કર્તા નથી પરભાવનો એવી ‘અકર્તૃ’શક્તિ છે.
ભોક્તા નથી પરભાવનો એવી ‘અભોકતૃ’ શક્તિ છે;
‘નિષ્ક્રિયતા’રૂપ શક્તિથી આત્મપ્રદેશ નિસ્પંદ છે.