: વૈશાખ : ૨૫૦૦ આત્મધર્મ : ૧૫ :
સમયસારની આ ગાથામાં શ્રી કુંદકુંદસ્વામી કહે છે કે–પરજીવોનું જીવન કે મરણ
તો તેમના કર્મના ઉદયઅનુસાર થાઓ કે ન થાઓ, પણ તેમને મારવાનો કે જીવાડવાનો
જે અધ્યવસાય છે તે જ નિશ્ચયથી જીવને બંધનું કારણ થાય છે.
હિંસા–અહિંસાનું આવું સૂક્ષ્મસ્વરૂપ માત્ર જૈનશાસનમાં જ છે,–કેમકે જીવના
સાચા ચૈતન્યપ્રાણ, અને રાગાદિનું ભિન્નપણું જૈનશાસનમાં જ બતાવ્યું છે, અન્ય
મિથ્યામતી જીવો હિંસા–અહિંસાનું સાચું સ્વરૂપ ઓળખી શકતા નથી, કેમકે જીવના
ચૈતન્યપ્રાણની અને રાગની ભિન્નતાને તેઓ જાણતા નથી.
આ મહત્ત્વનો વિષય વધુ સ્પષ્ટ સમજવા માટે આપણે એક બીજો
દાખલો પાંડવોનો લઈએ–
યુધિષ્ઠિર–ભીમ–અર્જુન તથા નકુલ–સહદેવ એ પાંચ પાંડવોએ જ્યારે દગ્ધ
થયેલી શ્રીકૃષ્ણની દ્વારકાનગરીને દેખી ત્યારે સંસારની આવી ક્ષણભંગુરતા દેખીને તેમનું
ચિત્ત ઉદાસ થયું અને નેમપ્રભુના સમવસરણમાં આવ્યા; પ્રભુના શ્રીમુખથી ધર્મોપદેશ
સાંભળીને તેઓ સંસારથી વિરક્ત થયા અને મુનિદશા પ્રગટ કરી આત્મધ્યાનપૂર્વક
દેશોદેશ વિચરતા–વિચરતા તેઓ સોનગઢની નજીક આવેલા શત્રુંજયગિરિ–સિદ્ધક્ષેત્ર પર
પધાર્યા; અનેક ભક્તજનોએ અત્યંત હર્ષપૂર્વક પાંડવ–મુનિભગવંતોનાં દર્શન કર્યા. પણ
દુર્યોધનના ભાણેજના મનમાં પાંડવોને દેખી એવો દુષ્ટ વિચાર આવ્યો કે આ પાંડવોએ
મારા મામાનો નાશ કર્યો છે માટે અત્યારે હું તેનું વેર લઉં; કેમકે અત્યારે મુનિદશામાં
તેઓ કાંઈ પ્રતિકાર નહીં કરે.–આવા દુષ્ટ વિચારપૂર્વક તેણે લોખંડના ધખધખતા
દાગીના પાંડવોના શરીરમાં પહેરાવ્યા, ને એ રીતે તેમને જીવતા બાળી નાંખવાનો ઘોર
ઉપસર્ગ કર્યો. માથા પર ધગધગતા લોઢાના મુગટ પહેરાવ્યા તેથી માથું સળગવા લાગ્યું;
હાથ–પગના દાગીનાથી હાથ–પગ સળગવા માંડયા. તે વખતે–
૧. યુધિષ્ઠિર–ભીમ–અર્જુન તો ચિદાનંદતત્ત્વની શાંત અનુભૂતિમાં એવા લીન થઈ
ગયા કે ઉપસર્ગ ઉપર લક્ષ પણ ન ગયું. અગ્નિના ભડકા વચ્ચે પણ ચૈતન્યના
શાંતરસમાં તેઓ એવા ઠરી ગયા કે તે જ વખતે ક્ષપકશ્રેણી માંડી, સંપૂર્ણ
વીતરાગ થઈ, કેવળજ્ઞાન પામ્યા, અને તત્ક્ષણ મોક્ષ પામ્યા. તેમને રાગની
ઉત્પત્તિ થઈ જ નહિ, તેથી તેઓ પરમ અહિંસક રહ્યા; તેમનો ચૈતન્યભાવ જરાય
હણાયો નહિ.
૨. બીજી તરફ નકુલ અને સહદેવ એ બે ભાઈઓએ જો કે શાંતિથી ઉપસર્ગ સહન
કર્યો, દુશ્મન ઉપર ક્રોધ ન કર્યો; પણ તેમને એટલી વૃત્તિ ઊઠી કે આ ઉપસર્ગમાં