: ૨૨ : આત્મધર્મ : દ્વિ. ભાદ્ર : ૨૫૦૦
વસ્તુથી તે જુદાં નથી; કેમકે દ્રવ્યથી–ક્ષેત્રથી–કાળથી કે ભાવથી વસ્તુ અને તેનાં
પરિણામ જુદાં નથી. (–वस्तुनो द्रव्यादिमिः परिणामात् पृथक् उपलभ्भ अभावात्...
પ્રવચનસાર ગા. ૧૦ ટીકા.)
–વસ્તુના સિદ્ધાંતની આ ચાવી બધે ઠેકાણે લાગૂ પાડીને સમજતાં બધા પ્રશ્નોનું
સમાધાન થઈને સાચું સ્વ–પરનું ભેદજ્ઞાન થાય છે. કોઈ પણ પરિણામ થયા,–તો તે
પરિણામ કોનાં?–કે વસ્તુના; એટલે તેનો સંબંધ પર સાથે ન રહ્યો, વસ્તુ સાથે જ રહ્યો.
–આ રીતે પરિણામ સાથે પરિણામી–વસ્તુને જોતાં આત્મા દેખાય છે ને અન્ય
વસ્તુ સાથે કર્તા–કર્મની મિથ્યાબુદ્ધિ રહેતી નથી.–વસ્તુસ્વરૂપની આવી ઓળખાણ જેણે
કરી તેણે મહાવીર ભગવાનને ઓળખ્યા, ને તેણે મહાવીર ભગવાનના ૨૫૦૦ મા
નિર્વાણ મહોત્સવની સાચી ઉજવણી પોતાના આત્મામાં કરી.
તારા પરિણામનો આશ્રય તારી વસ્તુ જ છે, અન્ય નહિ; માટે પરાશ્રયબુદ્ધિ છોડ
ને સ્વાશ્રય પરિણતિ કર. શ્રેણીકનો જીવ અત્યારે (નરકમાં પણ) ક્ષાયિકસમ્યક્ત્વના
પરિણામરૂપે પરિણમી રહ્યો છે, ત્યાં તે ક્ષાયિકસમ્યક્ત્વના પરિણામનો આશ્રય તેનો
આત્મા પોતે છે, કેવળી કે શ્રુતકેવળી તેનો આશ્રય નથી, કેવળી કે શ્રુતકેવળીની નીકટતા
વગર પણ તેના ક્ષાયિકપરિણામ સમયે સમયે સ્વ વસ્તુના આશ્રયે થઈ જ રહ્યા છે. તે
પરિણામ પર વસ્તુથી જુદા છે, પણ સ્વ વસ્તુથી (દ્રવ્ય–ક્ષેત્રે–કાળે કે ભાવે) જુદા નથી.
જુઓ, વસ્તુ ને તેના પરિણામને પ્રદેશભેદ નથી, કાળભેદ પણ નથી. તે–તે
કાળના પરિણામ સાથે તે સમયે વસ્તુ તન્મય છે, પણ તે સિવાયના બીજા આગળ–
પાછળના પરિણામરૂપે અત્યારે વસ્તુ વર્તતી નથી, એટલે ‘તે કાળે તન્મય’ કહેલ છે.
(પ્રવ. ગાથા ૮)
વસ્તુ પોતાના દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયમાં રહેલી છે; ઉત્પાદ–વ્યય ધ્રુવતારૂપે તેનું
અસ્તિત્વ છે. વસ્તુનું સત્પણું પોતાના ઉત્પાદ–વ્યય–ધ્રુવથી કે દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયથી જુદું
નથી. તે–તે સમયના દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય, કે ઉત્પાદ–વ્યય–ધ્રુવતા, બધુંય વસ્તુ જ છે, એક
જ વસ્તુમાં તે બધા સ્વભાવો સત્પણે સમાઈ જાય છે, આવો ગંભીર અનેકાંતમય
વસ્તુસ્વભાવ છે; તે મહાવીરશાસનમાં પ્રકાશ્યો છે.
જય મહાવીર