: ૨૦ : આત્મધર્મ : પોષ : ૨૫૦૧
વગેરે મહાનગ્રંથો રચ્યા છે. તેમની અગાધબુદ્ધિને લીધે યોગીઓએ તેમને
‘જિનેન્દ્રબુદ્ધિ’ કહ્યા છે. તેઓ પરમ બ્રહ્મચારી તેમ જ વિશિષ્ટ ઋદ્ધિઓના ધારક
હતા. આવા મહાન આચાર્ય શ્રી પૂજ્યપાદસ્વામીએ રચેલા સમાધિતંત્ર (અથવા
સમાધિશતક) ઉપર પ્રવચનો શરૂ થાય છે. (અગાઉ વીર સં. ૨૪૮૨ માં આ શાસ્ત્ર
પર પ્રવચનો થયેલા, તે ‘આત્મભાવના’ નામના પુસ્તકરૂપે છપાયેલા છે; ફરી ૧૮
વર્ષે પ્રવચનમાં વંચાય છે.)
પ્રથમ મંગલાચરણમાં સિદ્ધ–આત્માને નમસ્કાર કર્યા છે.
જેમના દ્વારા આત્મા આત્મારૂપે જણાય છે અને પર પરરૂપે જણાય છે, તથા
જેઓ અક્ષય અનંત બોધસ્વરૂપ છે એવા સિદ્ધઆત્માને અમારા નમસ્કાર હો.
હે સિદ્ધ પરમાત્મા! આપે આત્માને આત્મારૂપે જાણ્યો છે ને પરને પરરૂપે જાણ્યા
છે, અને એ રીતે જાણીને આપ અક્ષય અનંતબોધસ્વરૂપ થયા છો, તેથી એવા પદની
પ્રાપ્તિ અર્થે હું આપને નમસ્કાર કરું છું.
જુઓ, આ મંગલાચરણ!! મંગલાચરણમાં સિદ્ધ ભગવાનને યાદ કર્યા છે. સિદ્ધ
ભગવાનને જાણતાં આ આત્મા પોતાના વાસ્તવિક સ્વરૂપે જણાય છે, ને
સિદ્ધભગવાનથી જુદું એવું બધુંય પરરૂપે જણાય છે.
સિદ્ધભગવાન જેવા પોતાના આત્માને પરથી ભિન્ન જાણ્યો તેમાં બધાં શાસ્ત્રોનું
ભણતર આવી ગયું. ‘આ આત્માનો સ્વભાવ સિદ્ધભગવાન જેવો છે, જેવો
સિદ્ધભગવાનનો આત્મા છે તેવો મારો આત્મા છે, ને તે સિવાય જે રાગાદિ છે તે મારા
આત્માનો સ્વભાવ નથી’ આવી ઓળખાણ કરવી તે બધાં શાસ્ત્રોનો સાર છે.
હે સિદ્ધ પરમાત્મા! આપ કેવળજ્ઞાનની મૂર્તિ છો, પરિપૂર્ણ જ્ઞાનસ્વરૂપ છો, ને
રાગરહિત છો; એવો જ મારા આત્માનો સ્વભાવ છે–આ પ્રમાણે સિદ્ધભગવાનને
ઓળખતાં તેવો પોતાનો આત્મસ્વભાવ જાણ્યો એટલે તેણે પોતાના આત્મામાં જ સિદ્ધ–
ભગવાનને ઉતારી, અંતર્મુખ થઈને સિદ્ધભગવાનને નમસ્કાર કર્યા.
સિદ્ધના આત્માને જાણતાં રાગરહિત ને જ્ઞાનસહિત એવો આત્મા જણાય છે.
સિદ્ધનો આત્મા શુદ્ધ છે, તેથી તેને જાણતાં આત્માનું શુદ્ધસ્વરૂપ જણાય છે, ને સ્વપરનું
ભેદજ્ઞાન થાય છે. જેણે આવું ભેદજ્ઞાન કર્યું તેણે સિદ્ધભગવાનને પરમાર્થ નમસ્કાર કર્યા.
સિદ્ધમાં જે છે તે સ્વ; સિદ્ધમાં જે નથી તે પર.
આ રીતે સિદ્ધભગવાનને જાણતાં સ્વ–પરનું ભેદજ્ઞાન થાય છે; માટે
મંગલાચરણમાં