: ૨ : આત્મધર્મ : અષાઢ : ૨૫૦૧
ગંભીર સ્વભાવી અનંત જ્ઞેયો.તેને જાણનારા જ્ઞાની
ગંભીર તાકાત! તે જ્ઞાનમાં આનંદ છે, તે જ્ઞાન નિર્વિકલ્પ છે.
[પ્રવચનસારના પ્રવચનોમાંથી જ્ઞાનમહિમાનું મધુર ઝરણું]
* જ્ઞાનસ્વભાવી આત્મા છે, તેના જ્ઞાનમાં સર્વજ્ઞેયોને જાણવાની તાકાત છે. જ્ઞાન
તે આત્માનો અસાધારણ સ્વભાવ છે, તેની તાકાત પણ અસાધારણ છે.
* અનંતા જીવો, અનંતાનંત પુદ્ગલો, એકેકપ્રદેશી અસંખ્ય કાળદ્રવ્યો,
અનંતાનંતપ્રદેશી એક આકાશદ્રવ્ય, ને ધર્મ–અધર્મ દ્રવ્ય, –આવા અનંત
જ્ઞેયપદાર્થો પોતપોતાના અનંત ગંભીર સ્વભાવસામર્થ્ય સહિત છે.
* આવા સમસ્ત ગંભીરસ્વભાવી જ્ઞેયોને એકસાથે જાણવાની તાકાત જ્ઞાનની એક
પર્યાયમાં છે. અહા, જ્ઞાનની એ તાકાતની શી વાત!
* વિકલ્પમાં કે ઈન્દ્રિયમાં કાંઈ જાણવાની તાકાત નથી. જાણવાની તાકાત જ્ઞાનમાં
જ છે. અને તે પણ અતીન્દ્રિય સ્વસન્મુખ થયેલું જ્ઞાન જ આવા ગંભીરસ્વભાવી
જ્ઞેયોને જાણી શકે છે. વિકલ્પમાં કે ઈન્દ્રિયમાં અટકેલું જ્ઞાન તે જ્ઞેયોના સ્વભાવને
પણ જાણી નથી શકતું.
* સ્વ–પરના જ્ઞેયોના ગંભીરસ્વભાવને જાણનારું અતીન્દ્રિયજ્ઞાન આનંદની મહોર–
છાપવાળું છે. અનંતગુણના સ્વાદથી ભરેલ આનંદનો વિસ્તાર, તે સમ્યગ્જ્ઞાનનું
ચિહ્ન છે. જીવને જ્યાં સમ્યગ્જ્ઞાન થાય ત્યાં તેના ઉપર અતીન્દ્રિય આનંદના
સ્વસંવેદનની છાપ લાગી જાય છે. સાચું જ્ઞાન કદી આનંદ વગરનું હોતું નથી.
* અનંતા જીવો આ જગતમાં છે,–તેમાં તો અનંતા સિદ્ધભગવંતો પણ આવી ગયા. તે
સિદ્ધભગવંતો અતીન્દ્રિયજ્ઞાનનો વિષય છે. તેનો નિર્ણય કરવા જાય ત્યાં જ્ઞાન
સ્વસન્મુખ થઈને નિર્વિકલ્પ થઈ જાય છે ને અનંતગુણના સ્વાદનું વેદન કરે છે.
* કોઈપણ જ્ઞેયના સ્વભાવને જાણી શકે એવી વિકલ્પમાં તાકાત છે જ નહિ. જે
જ્ઞાન સ્વસન્મુખ અતીન્દ્રિય થઈને પોતાના આત્માને સ્વજ્ઞેય બનાવે, તે જ જ્ઞાન
આકાશ–કાળ વગેરે પરજ્ઞેયોને જાણી શકે.
* છએ પ્રકારના દ્રવ્યનો સ્વભાવ પરમાર્થે અતીન્દ્રિય છે; પરમાણુ–પુદ્ગલ ભલે
મૂર્ત છે પરંતુ તે છૂટો પરમાણુ ઈન્દ્રિયગમ્ય નથી. આ રીતે અતીન્દ્રિયજ્ઞાનથી જ
જાણી શકાય એવો છએ દ્રવ્યનો સ્વભાવ છે.