: ૨૨ : આત્મધર્મ : ભાદરવો : ૨૫૦૧
શરીરાદિ દ્રશ્ય પદાર્થો છે તે તો અચેતન છે; તેને તો કાંઈ ખબર નથી કે કોણ અમારા
ઉપર રાગ કરે છે કે કોણ દ્વેષ કરે છે? અને રાગદ્વેષાદિને જાણનાર જે ચેતનતત્ત્વ છે તે
તો ઈન્દ્રિયોથી અગ્રાહ્ય–અદ્રશ્ય છે; તો હું કોના ઉપર રાગ–દ્વેષ કરું! માટે બાહ્ય પદાર્થોથી
ઉદાસીન થઈને હું મધ્યસ્થ થાઉં છું. મારા રાગ–દ્વેષનો કોઈ વિષય નથી; હું તો જ્ઞાતા
રહીને ઉદાસીન–મધ્યસ્થ થાઉં છું. પર પ્રત્યે મધ્યસ્થ રહીને અતીન્દ્રિય જ્ઞાનવડે હું મારા
સ્વતત્ત્વને જ વિષય કરું છું; આત્મા જ મારો ધ્યેય છે...તેને જ જ્ઞાનનો વિષય બનાવીને
હું મધ્યસ્થ થાઉં છું. આ મધ્યસ્થતા તે જ સમાધિ છે. સમકિતીને જ આવી સમાધિ થાય છે.
હું તો જ્ઞાનમૂર્તિ જ્ઞાયક છું...જગતના પદાર્થો સૌ સૌના પરિણમન–પ્રવાહમાં
ચાલ્યા જાય છે...જેમ નદીમાં પાણીનું પુર આવે ત્યાં પાણીનો પ્રવાહ તો ચાલ્યો જ જાય
છે...કોઈ અજ્ઞાની કાંઠે ઊભો–ઊભો એમ માને કે “આ મારું પાણી આવ્યું...ને અરે!
મારું પાણી ચાલ્યું જાય છે!!” તો તે દુઃખી થાય. અથવા એમ માને કે પાણીના પ્રવાહમાં
હું તણાઈ જાઉં છું–તો તે દુઃખી જ થાય. પણ કાંઠે ઊભો ઊભો મધ્યસ્થપણે જોયા કરે તો
તેને કાંઈ દુઃખ ન થાય. તેમ જગતના પદાર્થોનો પરિણમન–પ્રવાહ ચાલ્યો જાય છે; તેનો
મધ્યસ્થપણે જ્ઞાતા રહેવાને બદલે જે અજ્ઞાની જીવ એમ માને છે કે હું આ પદાર્થોને
પરિણમાવું છું, અથવા આ મારા પદાર્થો છે, –તે જીવ મોહથી દુઃખી થાય છે. અથવા જે
જીવ મધ્યસ્થ–વીતરાગી જ્ઞાતા ન રહેતાં તે પરિણમન–પ્રવાહમાં રાગ–દ્વેષ કરીને તણાય
છે તેને પણ રાગ–દ્વેષથી અસમાધિ અને દુઃખ થાય છે. પોતાના ચિદાનંદસ્વભાવમાં
એકાગ્રતા કરીને બાહ્યપદાર્થો પ્રત્યે ઉદાસીન થઈ જતાં રાગ–દ્વેષ થતા નથી, ને વીતરાગી
સમાધિરૂપ આનંદ અનુભવાય છે; માટે ધર્માત્માએ તેનું જ અવલંબન લેવું જોઈએ.
•
હે જીવ! જો તારામાં સાચી શૂરવીરતા હોય તો ગમે તેવા
ઉપસર્ગપ્રસંગમાં પણ ધૈર્યપૂર્વક ક્ષમાભાવ રાખીને તારી
ધર્મસાધનામાં દ્રઢ રહે. એવો શૂરવીર થા કે થોડાકાળમાં ઘણું કામ
થઈ જાય. ઢીલો થઈશ તો તારા આત્મકાર્યને ક્યારે સાધીશ?
આત્મિક શાંતિરૂપી અહિંસક તલવાર લઈને કષાયશત્રુને હણી નાંખ,
ને તારા રત્નત્રયની રક્ષા કર.