Page 177 of 394
PDF/HTML Page 201 of 418
single page version
bhAvapAhuD][177 ke bIch men rahA, kaisA rahA? mAtA ke dAntonse chabAyA huA aur dAntonke lagA huA (rukA huA) jhUThA bhojan ke khAne ke pIchhe jo udar men gayA usake ras rUpI AhAr se rahA.. 40.. Age kahate hain ki garbha se nikal kar isaprakAr bAlakapan bhogA––
asuI asiyA bahuso muNivar bAlattapatteNa.. 41..
ashuchi ashitA bahusha munivar! bAlatvaprAptena.. 41..
artha––he munivar! tU bachapan ke samayamen agnAn avasthAmen ashuchi [apavitra] sthAnommen
ashuchike bIch leTA aur bahut bAr ashuchi vastu hI khAI, bachapan ko pAkar isaprakAr cheShThAyen
kI.
bhAvArtha––yahAn ‘munivar’ isaprakAr sambodhan hai vah pahaleke samAn jAnanA; bAhya
baDA kArya kiyA, parantu bhAvonke binA vah niShphal hai isaliye bhAvake sanmukh rahanA, bhAvonke
binA hI yah apavitra sthAn mile hain.. 41..
Age kahate hai ki yah deh is prakAr hai usakA vichAr karo––
kharisavasApUy 1rivabbhis bhariyan chintehi dehauDan.. 42..
kharisavasApUyakilviShabharitan chintay dehakuTam.. 42..
munivar! ashuchi ArogI chhe bahu vAr ten bAlatvamAn. 41.
pal–pitta–shoNit–An5thI durgandh shab sam jyAn srave,
Page 178 of 394
PDF/HTML Page 202 of 418
single page version
178] [aShTapAhuD
artha––he mune! tU deharUp ghaTako isaprakAr vichAr, kaisA hai deh ghaT? mAs, hAD, shukra (vIrya), shroNit (rudhir), pitta (uShNa vikAr) aur (AntaDiyAn) Adi dvArA tatkAl mRutakakI tarah durgandh hai tathA kharis (rudhirase milA apakvamal), vasA (med), pUy (kharAb khUn) aur rAdh, in sab malin vastuon se pUrA bharA hai, isaprakAr deharUp ghaT kA vichAr karo. bhAvArtha––yah jIv to pavitra hai, shuddhagnAnamayI hai aur yah deh isaprakAr hai, isamen rahanA ayogya hai–––aisA batAyA hai.. 42.. Age kahate hain ki jo kuTumba se chhUTA vah nahIn chhUTA, bhAv se chhUTe hueko hI chhUTA kahate hain–––
iy bhAviUN ujjhasu gandhan abbhantaran dhIra.. 43..
iti bhAvayityA ujjhay granthamAbhyanntaran dhIr!.. 43..
artha––jo muni bhAvon se mukta huA usI ko mukta kahate hain aur bAndhav Adi kuTumba
tathA mitra Adi se mukta huA usako mukta nahIn kahate hain, isaliye he dhIr muni! tU isaprakAr
jAnakar abhyantar kI vAsanA ko chhoDa.
bhAvArtha––jo bAhya bAndhav, kuTumba tathA mitra inako chhoDakar nirganrath huA aur abhyantar
kahate hain. abhyantar vAsanA chhUTane par nirgranth hotA hai, isaliye yah upadesh hai ki abhyantar
mithyAtva kaShAy chhoDakar bhAvamuni bananA chAhiye.. 43..
Age kahate hain ki jo pahile muni hue unhonne bhAvashuddhi binA siddhi nahIn pAI hai.
Page 179 of 394
PDF/HTML Page 203 of 418
single page version
bhAvapAhuD][179
attAvaNeN jAdo bAhubalI kittiyan 1 kAlan.. 44..
AtApanen jAta bAhubalI kiyantan kAlam.. 44..
artha––dekho, bAhubalI shrI RuShabhadevakA putra dehAdik parigrahako chhoDakar nirgranth muni
ban gayA, to bhI mAnakaShAy se kaluSh kuchh samay tak AtApan yog dhAraNakar sthit ho gayA,
phir bhI siddhi nahIn pAI.
bhAvArtha––bAhubalI se bharatachakravartI ne virodh kar yuddha Arambha kiyA, bharat kA apamAn
kaluShatA rahI ki bharat kI bhUmi par main kese rahUn? tab kAyotsarga yogase ek varSha tak khaDe rahe
parantu kevalagnAn nahIn pAyA. pIchhe kaluShatA miTI tab kevalagnAn utpanna huA. isaliye kahate
hain ki aise mahAn puruSh baDI shakti ke dhArakake bhI bhAv shuddhi ke binA siddhi nahIn pAI tab
anya kI kyA bAt? isaliye bhAvonko shuddha karanA chAhiye, yah upadesh hai.. 44..
Age madhupingal muni kA udAharaN dete hain–––
savaNattaNan Na patto NiyANamitteN bhaviyaNuya.. 45..
AtApanA karatA rahyA bAhubal muni kyAn lagI? 44.
tan–bhojanAdi pravRuttinA tajanAr muni madhupingale,
Page 180 of 394
PDF/HTML Page 204 of 418
single page version
180] [aShTapAhuD
shramaNatvan na prApta nidAnamAtreN bhavyanut!.. 45..
artha––madhupingal nAm kA muni kaisA huA? deh AhArAdi men vyApAr chhoDakar bhI
nidAnamAtrase bhAvashramaNapane ko prApta nahIn huA, usako bhavya jIvonse namane yogya muni, tU dekha.
bhAvArtha––madhupingal nAmake munikI kathA purAN men hai usakA sankShep aise hai–––is
chAraNayugalanagar ke rAjA suyodhanakI putrI sulasAke svayamvaramen AyA thA. vahIn sAketapurI kA
rAjA sagar AyA thA. sagar ke mantrI ne madhupingalako kapaTase nayA sAmudrik shAstra banAkar
doShI batAyA ki isake netra pingal hain (mAnjarA hain) jo kanyA isako vare vah maraN ko prApta
madhupingalane virakta hokar dIkShA le lI.
phir kAraN pAkar sagarake mantrIke kapaTako jAnakar krodhase nidAn kiyA ki mere tapakA
mahAkAlAsur nAmakA asuradev huA, tab sagarako mantrI sahit mArane kA upAy sochane lagA.
isako kShIrakadamba brAhmaNakA putra pApI parvat milA, tab usako pashuon kI hinsArUp yagnakA
sahAyak ban aisA kahA. sagar rAjA ko yagna kA upadesh karake yagna karAyA, tere yagna men
sahAyak banUngA. tab parvat ne sagar se yagna karAyA–––pashu home. us pApase sagar sAtaven
narak gayA aur kAlAsur sahAyak banA so yagna karanevAlon ko svarga jAte dikhAye. aise
madhupingal nAmak munine nidAnase mahAkAlAsur banakar mahApAp kamAyA, isaliye AchArya kahate
hain ki muni ban jAne par bhI bhAv bigaD jAven to siddhiko nahIn pAtA hai. isakI kathA
purANonse vistArase jAno.. 45..
Page 181 of 394
PDF/HTML Page 205 of 418
single page version
bhAvapAhuD][181
so Natthi vAsaThANo jattha Na DhuruDhullio jIvo.. 46..
tannAsti vAsasthAnan yatra na bhramita jIv!.. 46..
artha––anya aur ek vishiShTha nAmak muni nidAn ke doShase dukhako prApta huA,
isaliye lokamen aisA vAsasthAn nahIn hai jisamen yah jIv–maraNasahit bhramaNako prApta nahIn huA.
bhAvArtha––vishiShTha munikI kathA aise hai–––gangA aur gandhavatI donon nadiyonkA jahAn
panchAgnise tap karatA thA. vahAn guNabhadra vIrabhadra nAmake do chAraN muni Aye. us vashShThi tapasvI
ko kahA––jo tU agnAn tap karatA hai isamen jIvonkI hinsA hotI hai, tab tapasvI ne pratyakSha
hinsA dekh aur virakta hokar jainadIkShA le lI, mAsopavAsasahit AtApan yog sthApit
kiyA, us tap ke mAhAtmyase sAt vyantar devonne Akar kahA, hamako AgnA do so hI karen,
tab vashiShThane kahA, ‘abhI to mere kuchh prayojan nahIn hai, janmAntaramen tumhen yAd karUngA’. phir
vashiShThane mathurApurI men Akar mAsopavAsasahit AtApan yog sthApit kiyA.
usako mathurApurI ke rAjA ugrasenane dekhakar bhaktivash yah vichAr kiyA ki main inako
pAraNA ke din nagar men Aye, vahAn agnikA upadrav dekhakar antarAy jAnakar vApis chale gaye.
phir mAsopavAs kiyA, phir pAraNA din nagar men Aye tab hAthI kA kShobhadekh antarAy
jAnakar vApis chale gaye. phir mAsopavAs kiyA, phir pIchhe pAraNAke din phir nagar men
Aye. tab rAjA jarAsindhakA patra AyA, usake nimitta se rAjAkA chitta vyagra thA isaliye
muniko paDagAhA nahIn, tab antarAy mAn vApis vanamen jAte hue logonke vachan sune–rAjA
muniko AhAr de nahIn aur anya dene vAlon ko manA kar diyA; aise vachan sun rAjApar krodh
kar nidAn kiyA ki––is rAjAkA putra hokar rAjAkA nigrah kar main rAj karUn, is tapakA
mere yah phal ho, isaprakAr nidAn se marA.
Page 182 of 394
PDF/HTML Page 206 of 418
single page version
182] [aShTapAhuD
rAjA ugrasenakI rAnI padmAvatI ke garbhamen AyA, mAs pure hone par janma liyA tab isako krUr dRuShTi dekhakar kAnsIke sandUk men rakkhA aur vRuttAntake lekh sahit yamunA nadImen bahA diyA. kaushAmbIpur men mandodarI nAmakI kalAlI ne usako lekar putrabuddhise pAlan kiyA, kans nAm rakhA. jab vah baDA huA to bAlakonke sAth khelate samay sabako dukh dene lagA, tab mandodarI ne ulAhanonke dukh se isako nikAl diyA. phir yah kans shauryapur gayA vahAn vasudev rAjA ke payAdA (sevak) banakar rahA. pIchhe jarAsindh pratinArAyaN kA patra AyA ki jo podanapur ke rAjA sinharathako bAndh lAve usako Adhe rAjya sahit putrI vivAhit kar dUn. tab vasudev vahAn kans sahit jAkar yuddha karake us sinharath ko bAndh lAyA, jarAsindhako saump diyA. phir jarAsindhane jIvanshayA putrI sahit AdhA rAjya diyA, tab vasudev ne kahA– sinharathako kans bAndhakar lAyA hai, isako do. phir jarAsindh ne isakA kul jAnane ke liye mandodarI ko bulA kar kulakA nishchay karake isako jIvanshayA byAh dI; tab kans ne mathurA kA rAjya lekar pitA ugrasen rAjA ko aur padmAvatI mAtA ko bandIkhAne men DAl diyA, pIchhe kRiShNa nArAyaNase mRutyuko prApta huA. isakI kathA vistAr pUrvak uttar purANAdi se jAniye. isaprakAr vishaShTha munine nidAnase siddhiko nahIn pAI, isaliye bhAvalingahIse siddhi hai.. 46.. Age kahate hain ki bhAvarahit chaurAsI lAkh yoniyommen bhramaN karatA hai––
bhAvavirao vi savaNo jattha Na DhuruDhullio jIva.. 47..
bhAvavirata api shramaNa yatra na bhramita 1jIva.. 47..
artha–is sansAramen chaurAsIlAkh yoni, unake nivAs men aisA koI desh nahIn hai jisamen
is jIvane dravyalingI muni hokar bhI bhAvarahit hotA huA bhramaN nahIn kiyA ho.
Page 183 of 394
PDF/HTML Page 207 of 418
single page version
bhAvapAhuD][183
bhAvArtha––dravyaling dhAraN kar nirgarandha muni banakar shuddha svarUpake anubhavarUp bhAv binA yah jIv chaurAsI lAkh yoniyon men bhramaN hI karatA rahA, aisA sthAn nahIn rahA jisamen maraN nahIn huA ho. Age chaurAsI lAkh yonike bhed kahate hain–––pRithvI, ap, tej, vAyu, nityanigod aur itaranigod ye to sAt–sAt lAkh hain, sab byAlIs lAkh hue, vanaspati das lAkh hain, do indriy, teindriy, chauindriy do – do lAkh hain, panchendriy tiryanch chAr lAkh, dev chAr lAkh, manuShya chaudah lAkha. isaprakAr chaurAsI lAkh hain. ye jIvonke utpanna hone ke sthAn hain.. 47.. Age kahate hain ki dravyamAtrase lingI nahIn hotA hai bhAvese hotA hai––––
tamhA kuNijja bhAvan kin kIrai davvalingeNa.. 48..
tasmAt kuryA bhAvan kin kriyate dravyalingena.. 48..
artha–– lingI hotA hai so bhAvaling hI se hotA hai, dravyalingase lingI nahIn hotA hai
yah prakaT hai; isaliye bhAvaling hI dhAraN karAnA, dravyalingase kyA siddha hotA hai?
bhAvArtha––AchArya kahate hain ki–––isase adhik kyA kahA jAve, bhAvaling binA
ki kAhe kA muni hai? kapaTI hai. dravyaling se kuchh siddhi nahIn hai, isaliye bhAvaling hI dhAraN
karane yogya hai.. 48..
Age isIko dRuDh karane ke liye dravyalingadhArakako ulaTA upadrav huA, udAharaN kahate
Page 184 of 394
PDF/HTML Page 208 of 418
single page version
184] [aShTapAhuD
jiNalingeN vi bAhU paDio so raurave Narae.. 49..
jinalingenApi bAhu patita sa raurave narake.. 49..
artha––dekho, bAhu nAmak muni bAhya jinaling sahit thA to bhI abhyantar ke doShase
samasta danDak nAmak nagar ko dagdha kar kiyA aur saptam pRithvIke raurav nAmak bil men girA.
bhAvArtha––dravyaling dhAraN kar kuchh tap kare, usase kuchh sAmarthya baDhe, tab kuchh kAraN
bhAvasahit dhAraN karanA shreShTha hai aur keval dravyaling to upadrav kA kAraN hotA hai. isakA
udAharaN bAhu muni kA batAyA. usakI kathA aise hai––––
dakShiN dishAmen kumbhakArakaTak nagaramen daNDak nAmakA rAjA thA. usake bAlak nAmakA
bAlak nAmake mantrI ko vAdamen jIt liyA, tab mantrIne krodh karake ek bhAnDako munikA rUp
karAkar rAjAkI rAnI suvratAke sAth krIDA karate hue rAjA ko dikhA diyA aur kahA ki
dekho! rAjAke aisI bhakti hai jo apanI strI bhI digambarako krIDA karaneke liye de dI hai. tab
rAjAne digambaron par krodh karake pAnchasau muniyonko ghAnI men pilavAyA. ve muni upasarga sahakar
paramasamAdhise siddhi ko prApta hue.
phir us nagar men bAhu nAmake ek muni Aye. unako logonne manA kiyA ki yahAn kA
diyA hai, vah ApakA bhI vahI hAl karegA. tab logonke vachanon se bAhu muniko krodh utpanna
huA, ashubh taijasasamudghAtase rAjAko mantrI sahit aur sab nagar ko bhasma kar diyA. rAjA
aur mantrI sAtaven narak raurav nAmak bilamen gire, vah bAhu muni bhI marakar raurav bil men gire.
isaprakAr dravyaling men bhAvake doSh se upadrav hote hain, isaliye bhAvaling kA pradhAn upadesh hai..
49..
Page 185 of 394
PDF/HTML Page 209 of 418
single page version
bhAvapAhuD][185
dIvAvaNo tti NAmo aNantasansArio jAo.. 50..
dIpAyan iti nAm anantasAnsArika jAta.. 50..
artha––AchArya kahate hain ki jaise pahile bAhu muni kahA vaise hI aur bhI dIpAyan nAmakA
dravyashramaN samyagdarshan–gnAn–chAritra se bhraShTa hokar anantasansArI huA hai.
bhAvArtha––pahile kI tarah isakI kathA sankShepase isaprakAr hai–––naumven balabhadra ne
samay tak hai? tab bhagavAn ne kahA ki rohiNI kA bhAI dIpAyan terA mAmA bArah varSha pIchhe
madya ke nimitta se krodh karake is purIko dagdha karagA. isaprakAr bhagavAnake vachan sun
nishchayakar dIpAyan dIkShA lekar pUrvadeshamen chalA gayA. bArah varSha vyatIt karaneke liye tap
karanA shuru kiyA aur balabhadra nArAyaN ne dvArikA men madya niShedh kI ghoShaNA karA dI. madyake
baratan tathA usakI sAmagrI madya banAne vAlonne bAhar parvatAdi men phenk dI. tab baratanonkI
madirA tathA madya kI sAmagrI jalake gartommen phail gaI.
phir bArah varSha bIte jAnakar dIpAyan dvArikA Akar nagar ke bAhar AtApanayog
pyAse hokar kunDommen jal jAnakar pI gaye. is madyake nimittase kumAr unmatta ho gaye. vahAn
dIpAyan muniko khaDA dekhakar kahane lage–––‘yah dvArikA ko bhasma karane vAlA dIpAyan hai;’
isaprakAr kahakar usako pAShANAdik se mArane lage. tab dIpAyan bhUmipar gir paDA, usako
krodh utpanna ho gayA, usake nimitta se dvArikA jalakar bhasma ho gaI. isaprakAr bhAvashuddhi ke
binA anantasansArI huA.. 50..
Page 186 of 394
PDF/HTML Page 210 of 418
single page version
186] [aShTapAhuD
NAmeN sivakumAro parIttasansArio jAho.. 51..
nAmanA shivakumAra parityaktasAnsArika jAta.. 51..
artha––shivakumAr nAmak bhAvashramaN strIjanonse veShTit hote hue bhI vishuddha buddhikA
dhArak dhIr sansAr ko tyAgane vAlA huA.
bhAvArtha––shivakumAr ne bhAvakI shuddhatA se brahmasvarga men vidyunmAlI dev hokar vahAn se
is jambUdvIpake pUrva videh men puShkalAvatI deshake vItashokapuramen mahApadma rAjA vanamAlA
rahA thA. usane mArga men logonko pUjA kI sAmagrI le jAte dekhA. tab mitra ko pUchhA–––ye
kahAn jA rahe hain? mitra ne kahA, ye sAgaradatta nAmak RuddhidhArI muniko pUjane ke liye van men
jA rahen hain. tab shivakumArane muni ke pAs jAkar apanA pUrva bhav sun sansAr se virakta ho
dIkShA le lI aur dRuDhadhar nAmak shrAvakake ghar prAsuk AhAr liyA. usake bAd striyonke
nikaT asidhArAvrat param brahmacharya pAlate hue bArah varSha tak tap kar anta men sannyAsamaraN
karake brahmakalpamen vidyunmAlI dev huA. vahAn se chay kar jambukumAr huA so dIkShA le
kevalagnAn prApta kar mokSha gayA. isaprakAr shivakumAr bhAvamunine mokSha prApta kiyA. isakI
vistAr sahit kathA jambUchAritra men hain, vahAn jAniye. isaprakAr bhAvaling pradhAn hai.. 51..
Age shAstra bhI paDhen aur samyagdarshanAdirUp bhAv vishuddhi na ho to siddhiko prApta nahIn
Page 187 of 394
PDF/HTML Page 211 of 418
single page version
bhAvapAhuD][187
paThita abhavyasena na bhAvashramaNatvan prApta.. 52..
artha––abhavyasen nAmake dravyalingI munine kevalI bhagavAn se upadiShTa gyArah ang paDhe
aur gyArah ang ko ‘pUrNa shrutagnAn’ bhI kahate hain, kyonki itane paDhe hue ko artha apekShA ‘pUrNa
shrRutagnAn’ bhI ho jAtA hai. abhavyasen itanA paDhA to bhI bhAvashramaNapane ko prApta na huA.
bhAvArtha––yahAn aisA Ashay hai ki koI jAnegA bAhyakriyA mAtra se to siddhi nahIn hai
paDhane mAtra se bhI siddhi nahIn hai–––abhavyasen dravyamuni bhI huA aur gyArah ang bhI paDhe to
bhI jinavachan kI prApti na huI, isaliye bhAvaling nahIn pAyA. abhavyasen kI kathA purANommen
prasiddha hai, vahAnse jAniye.. 52..
Age shAstra paDhe binA shivabhUti munine tuShamASh bhinna ko ghokhate hI bhAvakI vishuddhi ko
NAmeN ya sivabhUI kevalaNANI phunD jAo.. 53..
paDhio abhavvaseNo Na bhAvasavaNattaNan patto.. 52..
angAni dash cha dve cha chaturdashapUrvANi sakalashrutagnAnam.
paThitashcha abhavyasena na bhAshramaNatvan prApata.. 52..
bhaNavA chhatAy abhavyasen na prApta bhAvamunitvane. 52.
shivabhUtinAmak bhAvashuddha mahAnubhAv munivarA
Page 188 of 394
PDF/HTML Page 212 of 418
single page version
188] [aShTapAhuD
nAmnA cha shivabhUti kevalagnAnI sphuTan jAta.. 53..
artha––AchArya kahate hain ki shivabhUti munine shAstra nahIn paDhe the, parantu tuSh mASh aise
bhAvArtha––koI jAnegA ki shAstra paDhanese hI siddhi hai to isaprakAr bhI nahIn hai.
isakI isaprakAr hai–––koI shivabhUti nAmak muni thA. usane guruke pAs shAstra paDhe parantu
dhAraNA nahIn huI. tab guru ne yah shabda paDhAyA ki ’mA ruSh mA tuSh’ so is shabda ko ghokhane
lagA. isakA artha yah hai ki roSh mat kare, toSh mat kare arthAt rAgadveSh mat kare, isase sarva
siddha hai.
phir yah bhI shuddha yAd na rahA tab ‘tuShamASh’ aisA pATh ghokhane lagA, donon padonke
kar rahI hai? usane kahA–––tuSh aur mASh bhinna bhinna kar rahI hUn. tab yah sun kar munine
‘tuShamASh’ shabda kA bhAvArtha yah jAnA ki yah sharIr to tuSh aur yah AtmA mASh hai, donon
bhinna bhinna hain. isaprakAr bhAv jAnakar AtmA kA anubhav karane lagA. chinmAtra shuddha AtmAko
jAnakar usamen lani huA, tab ghAti karmakA nAshakar kevalagnAn prApta kiyA. isaprakAr
bhAvonkI vishuddhatA se siddhi huI jAnakar bhAv shuddha karanA, yah upadesh hai.. 53..
Age isI arthako sAmAnyarUp se kahate hain–––
kammapayaDIN Niyaran NAsai bhAveN davveNa.. 54..
karmaprakRutInAn nikaran nAshayati bhAven dravyeNa.. 54..
Page 189 of 394
PDF/HTML Page 213 of 418
single page version
bhAvapAhuD][189
artha––bhAvase nagna hotA hai, bAhya nagnalingase kyA kArya hotA hai? arthAt nahIn hotA hai, kyonki bhAvasahit dravyaling se karmapravRuttike samUh kA nAsh hotA hai. bhAvArtha––AtmA ke karma pravRuttike nAsh se nirjarA tathA mokSha honA kArya hai. yah kArya dravyaling se nahIn hotA. bhAvasahit dravyaling honepar karma nirjarA nAmak kArya hotA hai. keval dravyalingase to nahIn hotA, isaliye bhAvaling dravyaling dhAraN karanekA yah upadesh hai.. 54.. Age isI arthako dRuDh karet hain–––
iy NAUN ya Niyyan bhAvijjahi appayan dhIra.. 55..
iti gnAtvA nityan bhAvaye AtmAnan dhIr!.. 55..
artha––bhAvarahit nagnatva akArya he, kuchh kAryakArI nahIn hai. aisA jin bhagavAn ne
kahA hai. isaprakAr jAnakar hai dhIr! dhairyavAn mune! nirantar nitya AtmA kI hI bhAvanA kara.
bhAvArtha––AtmAkI bhAvanA binA keval nagnatva kuchh kArya karane vAlA nahIn hai, isaliye
hotA hai.. 55..
Age shiShya pUchhatA hai ki bhAvalingako pradhAn kar nirUpaN kiyA vah bhAvaling kaisA hai?
appA appammi rao sa bhAvalingI have sAhU.. 56..
–Im jANIne he dhIr! nitye bhAv tun nij Atmane. 55.
dehAdi sang vihIn chhe, varjyA sakaL mAnAdi chhe,
Page 190 of 394
PDF/HTML Page 214 of 418
single page version
190] [aShTapAhuD
AtmA Atmani rata sa bhAvalingI bhavet sAdhu.. 56..
artha––bhAvalingI sAdhu aisA hotA hai–––dehAdik parigrahonse rahit hotA hai tathA mAn
kaShAyase rahit hotA hai aur AtmAmen lIn hotA hai, vahI AtmA bhAvalingI hai.
bhAvArtha––AtmAke svAbhAvik pariNAm ko ‘bhAv’ kahate hai, us rUp ling (chinha),
hai. usamen karmake nimitta se (–parAshray karane se) bAhya to sharIrAdik mUrtik padArthakA sambandha
bAhya to dehAdik parigrah se rahit aur antarang rAgAdik pariNAmamen ahankAr rUp
chetanAbhAvamen lIn ho vah ‘bhAvaling’ hai, jisako isaprakAr ke bhAv hon vah bhAvaling sAdhu hai..
56..
Age isI artha ko spaShTa kar kahate hai–––
AlambaNan cha me AdA avasesAin vosare.. 57..
Alambanan cha me AtmA avasheShAni vyutsRujAmi.. 57..
artha––bhAvaling muni ke isaprakAr ke bhAv hote hai––––main paradravya aur parabhAvonse
mamatva (apanA mAnanA) ko chhoDatA hUn aur merA nijabhAv mamatvarahit hai usako angIkAr kar
bhAvArtha––sab paradravyonkA Alamban chhoDakar apane AtmasvarUp men sthit ho aisA
Age kahate hain ki gnAn, darshan, sanyam, tyAg, samvar aur yog ye bhAv bhAvalingI
Page 191 of 394
PDF/HTML Page 215 of 418
single page version
bhAvapAhuD][191 munike hote hain, ye anek hain to bhI AtmA hI hai, isaliye inase bhI abhedakA anubhav karatA hai––––
AdA pachchakkhANe AdA me samvare joge.. 58..
AtmA pratyAkhyAne AtmA me samvare yoge.. 58..
artha––bhAvalingI muni vichArate hain ki––mere gnAnabhAv prakaT hai usamen AtmA kI hI
bhAvanA hai, gnAn koI bhinna vastu nahIn hai, gnAn hai vah AtmA hI hai, isaprakAr hI darshanamen bhI
AtmA hI hai. gnAnamen sthir rahanA chAritra hai, isamen bhI AtmA hI hai. pratyAkhyAn (arthAt
hai, is bhAvamen bhI merA AtmA hI hai, aur ‘yog’ kA artha ekAgrachintArUp samAdhi–dhyAn hai,
is bhAvamen bhI merA AtmA hI hai.
bhAvArtha––gnAnAdik kuchh bhinna padArtha to hain nahIn, AtmA ke hI bhAv hain, sangnA,
AtmA hI hain isaliye bhAvalingI munike abhed anubhav men vikalpa nahIn hai, ata nirvikalpa
anubhav se siddhi hai yah jAnakar isaprakAr karatA hai.. 58..
Age isI arthako dRuDh karate hue kahate hain–––
sesA me bAhirA bhAvA savve sanjogalakkhaNA.. 59..
pachakhANamAn AtmA ja, samvar–yogamAn paN AtamA. 58.
mAro sushAshvat ek darshanagnAnalakShaN jIv chhe;
Page 192 of 394
PDF/HTML Page 216 of 418
single page version
192] [aShTapAhuD
sheShA me bAhyA bhAvA sarve sanyogalakShaNA.. 59..
artha––bhAvalingI muni vichAratA hai ki–––gnAn, darshan lakShaNarUp aur shAshvat arthAt
nitya aisA AtmA hai vahI ek merA hai. sheSh bhAv hain ve mujhase bAhya hain, ve sab hI sanyogasvarUp
hain, paradravya hain.
bhAvArtha––gnAnadarshanasvarUp nitya ek AtmA hai vah to merA hai, ek svarUp hai aur
ke hain.. 59..
Age kahate hain ki jo mokSha chAhe vah isaprakAr AtmAkI bhAvanA kare–––
lahu chaugai chaiuNan jai ichchhah sAsayan sukkhan.. 60..
laghu chaturgati chyutvA yadi ichchhasi shAshvatan saukhyam.. 60..
artha––he munijano! yadi chAr gatirUp sansArase chhUTakar shIghra shAshvat sukharUp mokSha
tum chAho to bhAvase shuddha jaise ho vaise atishay vishuddha nirmal AtmAko bhAvo.
bhAvArtha––yadi sansAr se nivRutta hokar mokSha chAho to dravyakarma, bhAvakarma aur nokarmase
Age kahate hain ki jo AtmAko bhAve vah isake svabhAvako jAnakar bhAve, vahI mokSha
so jaramaraNaviNAsan kuNai phuDan lahai NivvANan.. 61..
jo shIghra chaugatimukta thaI ichchhe sushAshvat saukhyane. 60.
je jIv jIvasvabhAvane bhAve, subhAve pariName,
Page 193 of 394
PDF/HTML Page 217 of 418
single page version
bhAvapAhuD][193
sa jarAmaraNavinAshan karoti sphuTan labhate nirvANam.. 61..
artha––jo bhavyapuruSh jIvako bhAtA huA, bhale bhAvase sanyukta huA jIvake svabhAvako
jAnakar bhAve, vah jarA–maraNakA vinAsh kar pragaT nirvAN ko prApta karatA hai.
bhAvArtha––‘jIv’ aisA nAm to lok men prasiddha hai, parantu isakA svabhAv kaisA hai?
hai. isaliye isakA yathArtha svarUp jAnakar bhAvanA karate hain ve sansAr se nivRutta hokar mokSha
prApta karate hain.. 61..
Age jIvakA svarUp sarvagna devane kahA hai vah kahate hain––
so jIvo NAyavvo kammakkhayakaraNaNimmitto.. 62..
sa jIva gnAtavya karmakShayakaraNanimitta.. 62..
artha––jin sarvagnadev ne jIvakA svarUp isaprakAr kahA hai–––jIv hai vah
chetanAsahit hai aur gnAnasvabhAv hai, isaprakAr jIv kI bhAvanA karanA, jo karmake kShayake nimitta
jAnanA chAhiye.
bhAvArtha––jIvakA chetanAsahit visheShaN karane se to chArvAk jIvako chetanA sahit nahIn
hai, jIvako udAsIn nitya chetanArUp mAnatA hai usakA nirAkaraN hai aur naiyAyikamatI guN–
guNIkA bhed mAnakar gnAn ko sadA bhinna mAnatA hai usakA nirAkaraN hai. aise jIvake
svarUpako bhAnA karmake kShayakA nimitta hotA hai, anya prakAr mithyAbhAv hai.. 62..
Page 194 of 394
PDF/HTML Page 218 of 418
single page version
194] [aShTapAhuD
te honti bhiNNadehA siddhA vachigoyaramadIdA.. 63..
te bhavanti bhinnadehA siddhA vachogocharAtItA.. 63..
artha––jin bhavyajIvonke jIv nAmak padArtha sadbhAvarUp hai aur sarvathA abhAvarUp nahIn
hai, ve bhavyajIv deh se bhinna tathA vachanagocharAtIt siddha hote hain.
bhAvAthr––jIv dravyaparyAyasvarUp hai, kathanchit astisvarUp hai, kathanchit nAstisvarUp
hai, isakA kadAchit abhAv dekhakar jIvakA sarvathA abhAv mAnate hain. unako sambodhan karane ke
liye aisA kahA hai ki jIvakA dravyadRuShTi se nitya svabhAv hai. paryAy kA abhAv hone par sarvathA
abhAv nahIn mAnatA hai vah deh se bhinna hokar siddha paramAtmA hotA hai, ve siddha vachanagochar
nahIn hai. jo deh ko naShTa hote dekhakar jIvakA sarvathA nAsh mAnate hain ve mithyAdRuShTi hain, ve
siddha paramAtmA kaise ho sakate hain? arthAt nahIn hote hain.. 63..
Age kahate hain ki jo jIvakA svarUp vachanake agochar hai or anubhavagamya hai vah
jAN alingaggahaNan jIvamaNiddiTThasanThANan.. 64..
jAnIhi alingagrahaNan jIvan anirdiShTa sansthAnam.. 64..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
te dehavirahit vachanaviShayAtIt siddhapaNun lahe. 63.
jIv chetanAguN, arasarUp, agandhashabda, avyakta chhe,
Page 195 of 394
PDF/HTML Page 219 of 418
single page version
bhAvapAhuD][195
artha––he bhavya! tU jIvakA svarUp isaprakAr jAn – kaisA hai? aras arthAt pAnch prakAr ke khaTTe, mIThe, kaDuve, kaShAyale aur khAre rasase rahit hai. kAlA, pIlA, lAl, saphed aur harA isaprakAr arUp arthAt pAnch prakAr ke rUp se rahit hai. do prakAr kI gandh se rahit hai. avyakta arthAt indriyonke gochar – vyakta nahIn hai. chetanA guNavAlA hai. ashabda arthAt shabda rahit hai. alingagrahaN arthAt jisakA koI chinha indriy dvArA grahaN men nahIn AtA hai. anirdiShTa sansathAn arthAt chaukor, gol Adi kuchh AkAr usakA kahA nahIn jAtA hai, isaprakAr jIv jAno. bhAvArtha––ras, rUp, gandh, shabda ye to pudgalake guN hain, inakA niShedharUp jIv kahA; avyakta, alingagrahaN, anirdiShTasansthAn kahA, isaprakAr ye bhI pudgalake svabhAv kI apekShA se niShedharUp hI jIv kahA aur chetanA guN kahA to yah jIvakA vidhirUp kahA. niShedh apekShA to vachanake agochar jAnanA aur vidhi apekShA svasamvedanagochar jAnanA. isaprakAr jIvakA svarUp jAnakar anubhavagochar karanA. yah gAthA samayasAr men 46, pravachanasAramen 172, niyamasAramen 46, panchAstikAyamen 127, dhavalA TIkA pu0 3 pRu0 2, laghu dravyasangrah gAthA 5 Adi men bhI hai. isakA vyAkhyAn TIkAkarane visheSh kahA hai vah vahAnse jAnanA chAhiye.. 64.. Age jIvakA svabhAv gnAnasvarUp bhAvanA kahA, vah gnAn kitane prakArakA bhAnA yah kahate hain–––
bhAvaNabhAviyasahio divasivasuhabhAyaNo1 hoi.. 65..
bhAvanA bhAvitasahita divashivasukhabhAjanan bhavati.. 65..
artha––he bhavyajan! tU yah gnAn pAnch prakArase bhA, kaisA hai yah gnAn? agnAn kA nAsh
karane vAlA hai, kaisA hokar bhA? bhAvanA se bhAvit jo bhAv us sahit bhA, shIghra bhA, isase
to div (svarga) aur shiv (mokSha) kA pAtra hogA.
bhAvArtha––yadyapi gnAn jAnaneke svabhAvase ek prakArakA hai to bhI karmake
Page 196 of 394
PDF/HTML Page 220 of 418
single page version
196] [aShTapAhuD kShayopasham aur kShayakI apekShA pAnch prakArakA hai. usamen mithyAtvabhAv kI apekShA se mati, shrut, avadhi ye tIn mithyAgnAn bhI kahalAte hain, isaliye mithyAgnAnakA abhAv karane ke liye mani, shrut, avadhi, manaparyay aur kevalagnAn svarUp pAnch prakArakA samyagnAn jAnakar unako bhAnA. paramArtha vichAr se gnAn ek hI prakAr kA hai. yah gnAnakI bhAvanA svarga–mokShakI dAtA hai.. 65.. Age kahate hain ki paDhanA, sunanA bhI bhAv binA kuchh nahIn hai–––
bhAvo kAraN bhUddo sAyAraNayAr bhUdANan.. 66..
bhAva kAraNabhUta sAgArAnagArabhUtAnAm.. 66..
artha––bhAvarahit paDhane sunane se kyA hotA hai? arthAt kuchh bhI kAryakArI nahIn hai,
isaliye shrAvakatva tathA munitva inakA kAraNabhUt bhAv hI hai.
bhAvArtha––mokShamArga men ekadesh, sarvadesh vratonkI pravRuttirUp muni–shrAvakapanA hai, un
nahIn hai, isaliye aisA upadesh hai ki bhAv binA paDhane–sunane Adise kyA hotA hai? kevalakhed
mAtra hai, isaliye bhAvasahit jo karo vah saphal hai. yahAn aisA Ashay hai ki koI jAne ki–
–paDhanA–sunanA hI gnAn hai to isaprakAr nahIn hai, paDhakar–sunakar Apako gnAmasvarUp jAnakar
anubhav kare tab bhAv jAnA jAtA hai, isaliye bArabAr bhAvanAse bhAv lagAne par hI siddhi hai..
66..
Age kahate hain ki yadi bAhya naganapanese hI siddhi hoto nagna to sab hI hote hain–––
pariNAmeN asuddhA Na bhAvasavaNattaNan pattA.. 67..
sAgAr–aNagAratvanA kAraNasvarUpe bhAv chhe. 66.
chhe nagna to tiryanch–nArak sarva jIvo dravyathI;